Kresowe ziemiaństwo ostoją patriotyzmu i walki o wolność Polski (III)

11 lis 2023 Kultura 0 comments

Sukurcze (d. woj. wileńskie, dziś Białoruś). Tak wyglądał dwór, w którym mieszkał i gospodarował w latach 1926-1939 Witold Pilecki herbu „Leliwa”. Dziś po dworze nie ma śladu
nikidw.edu.pl

To z inicjatywy polskich ziemian w 1860 roku założono Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń od Ognia. Następnie z ich inicjatywy powstawały organizacje pomocy w uprawie roli.

Były to:

Towarzystwo Rolnicze w Królestwie Polskim,
Towarzystwo Rolnicze Krakowskie,
CK Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie we Lwowie,
Towarzystwo Kredytowe Ziemskie dla Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

W 1907 roku ziemianie polscy założyli Centralne Towarzystwo Rolnicze, które w 1929 roku włączone zostało do Centralnego Towarzystwa Organizacji Kółek Rolniczych.

Prace w majątku Kazimierza Fudakowskiego w Krasnobrodzie
ziemianie.pamiec.pl

Na terenie wszystkich zaborów działały także polskie fundacje. Najsłynniejszą z nich była założona w 1817 roku przez Józefa Maksymiliana hr. Ossolińskiego we Lwowie Fundacja Ossolińskich, która za cel miała pomóc zniewolonemu narodowi zachować tożsamość i ocalić najcenniejsze zdobycze kultury polskiej.

W 1915 roku zorganizowano w Warszawie Towarzystwo Samopomocy Ziemian, którego celem była przede wszystkim pomoc poszkodowanym w czasie Wielkiej Wojny. Towarzystwo stało się podstawą do powołania 5 lipca 1916 roku Związku Ziemian z siedzibą w Warszawie. Członkami tego związku mogli być właściciele ziemscy, dzierżawcy, zarządcy, towarzystwa i instytucje oraz osoby interesujące się rolnictwem.

Spichlerz w podwórzu majątku Lipskich w Lewkowie
ziemianie.pamiec.pl

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku ziemianie zostali objęci w 1925 roku ustawą o reformie rolnej, której podstawą była Konstytucja z 1921 roku. Ustawa przewidywała przeprowadzenie reformy za odszkodowaniem, pozostawiając właścicielowi 180 hektarów pola z dworem, parkiem i ośrodkiem gospodarczym. W przypadku gospodarstw specjalistycznych (nasiennych, hodowlanych, uprzemysłowionych) majątki były zwolnione od parcelacji.

W wyniku tej ustawy w latach 1925–1939 rozparcelowano 3 270 100 hektarów ziemi, czyli 1/5 gruntów posiadanych wówczas przez ziemian. Warto przy tym zaznaczyć, że najpierw parcelowano majątki w województwach kresowych, gdzie większość właścicieli stanowili obywatele polscy innych narodowości.

Latem 1939 roku ziemianie w granicach Polski międzywojennej posiadali 6 800 000 ha ziemi i 5 000 000 ha lasów, podczas gdy przed I wojną światową w obrębie wszystkich trzech zaborów, własność rolna i leśna ziemian wynosiła 27 780 000 ha.

Kinga Adamczyk na podst.: Dziedzictwo. Ziemianie polscy, praca zbiorowa, red. T. Chrzanowski, Kraków 1995; J. Jedlicki, Geneza wtórnego szlachectwa w Królestwie Polskim. Wiek XIX, Warszawa 1967; W. Bonusiak, Szejk z Galicji. Ignacy Łukasiewicz 1822–1882, Rzeszów 2007; T. Skałkowski, Towarzystwa kredytowe ziemskie na ziemiach polskich. Szkic historyczny. W pięćdziesięcio-letnią rocznicę rozpoczęcia czynności Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, Lwów 1892; W. Mich, Związek Ziemian w Warszawie (1916–1926). Organizacja i wpływy, Warszawa 2007; W. Ratajczak, Dwór polski – tragiczny bohater prozy postyczniowej, [w:] „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”, Biblioteka Kórnicka PAN, zeszyt 31, Kórnik 2014; T. Kiersnowska, R. Kiersnowski, Dwór polski przekaźnikiem tradycji ojczystej, [w:] „Niepodległość i Pamięć”, nr 18, 2002

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: