Huculi w Galicji i II Rzeczypospolitej – kultura, która przetrwała w izolacji (IV)

Pieczęć „Muzeum Huculskie – Żabie”
Zbiory KA

Muzeum Huculskie w Żabiem

Jednym z pierwszych zadań, jakie postawiło przed sobą Towarzystwo Przyjaciół Huculszczyzny było zorganizowanie własnego, centralnego ośrodka naukowego na Huculszczyźnie. Przy Zarządzie TPH w kwietniu 1934 roku zawiązano Koło Naukowe dla koordynacji prac organów państwowych, samorządowych, instytucji społecznych i osób prywatnych. Koło Naukowe postawiło sobie również za cel doprowadzenie do publikacji wielkiego zbiorowego dzieła o Karpatach Wschodnich, jako efektu współpracy polskich i zagranicznych środowisk naukowych oraz utworzenie ośrodka naukowo-muzealnego w Żabiem pod nazwą „Muzeum Huculskie”.

Rychło powołano Komitet Wykonawczy Budowy Muzeum w Żabiu. W jego skład weszli: gen. Tadeusz Kasprzycki (przewodniczący), wojewoda stanisławowski Zygmunt Jagodziński (zastępca), ppłk dypl. Janusz Dżugay (skarbnik), rtm. Edward Woyzbun (sekretarz) oraz jako członkowie: przedstawiciele władz samorządowych, wojskowych, instytucji społecznych i różnych sfer nauki. Komitet miał za zadanie gromadzenie środków finansowych na budowę, wyposażenie i późniejsze funkcjonowanie palcówki. Dodatkowo powołano Honorowy Komitet Budowy Muzeum, który objął patronat nad całym przedsięwzięciem.

Wstępny plan budowy rozpisano na 2–3 lata. Zasadnicze prace rozpoczęto już pod koniec 1935 roku. Przed sezonem zimowym ukończono fundamenty i roboty ziemne. W 1936 roku wzniesiono zasadniczą, kamienną część gmachu w stanie surowym. Wiosną 1937 roku całkowicie gotowe było skrzydło wschodnie i południowe z dachem i wieżą astronomiczno-meteorologiczną. Nieukończony w pełni gmach Muzeum uroczyście otwarto 18 lutego 1938 r.; oddano do użytku mniejszą część przeznaczoną na cele muzealne i część mieszkalną.

Monumentalny gmach muzeum był piętrowy, częściowo podpiwniczony z wysokim poddaszem kryty gontem. Charakterystycznym elementem było zwieńczenie wieży astronomiczno-meteorologicznej o wysokości około 13 m. Jako głównego budulca użyto miejscowego kamienia łamanego obłożonego od wewnątrz cegłą.

Gmach Muzeum Huculskiego w Żabiu, 1938 r.
Fot. Polona

Projekt Muzeum Huculskiego zakładał podział wnętrza na kilka segmentów, zgodnie z potrzebami. Największą część zajmował dział muzealny, on zaś podzielony został na sekcje historyczną – zawierającą głównie mapy, fotografie (m.in. dotyczące walk II Brygady Legionów). Kolejną byłą sekcja krajoznawczo-turystyczna, składająca się w dużej mierzę z fotografii krajobrazów i zabytków regionu. Sekcja ta spełniała rolę promocyjną, swoistego informatora turystyczno-krajoznawczego. Dział muzealny dopełniała sekcja poświęcona zagadnieniom gospodarczym na terenie Karpat Wschodnich.

Drugi dział przedstawiał przyrodę Karpat Wschodnich, na który składały się zbiory zoologiczne, botaniczne, mineralogiczne, geologiczne i paleontologiczne. Większa część została podarowana przez instytucje naukowe (Dyrekcja Lasów Państwowych we Lwowie, Zakład Doświadczalny Lasów Państwowych w Warszawie) i osoby prywatne.

Otwarcie Muzeum Huculskiego w Żabiu, 18 lutego 1938 r.
Fot. Polona

Niezwykle efektownie prezentował się dział etnograficzny poświęcony kulturze materialnej Hucułów, zawierający: ubiory, ceramikę, kafle, instrumenty muzyczne, broń, narzędzia, rzeźby, wyroby z skóry i metalu. Tworzeniem tego działu zajmował się wybitny etnograf – Jan Falkowski. Eksponaty zakupiono dzięki subwencjom z Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Funduszu Kultury Narodowej. Z końcem 1936 roku zbiory liczyły ponad tysiąc pozycji, a w roku 1939 już pięć tysięcy.

Drugim ważnym elementem działalności ośrodka w Żabiu była stacja naukowa. Składały się na nią: biblioteka dzieł naukowych z czytelnią, archiwum etnograficzne z zbiorami legend, pieśni, opisów zwyczajów huculskich, a także z kolekcją fotografii i rysunków. Następnie urządzono pracownię etnograficzną celem konserwacji i badania okazów z muzeum. W ramach stacji naukowej funkcjonowała stacja meteorologiczna umieszczona w najwyższej części obiektu oraz archiwum. Ponadto w obrębie muzeum funkcjonowało schronisko turystyczne (stacja noclegowa).

We wrześniu 1939 roku budynek Muzeum Huculskiego wraz z schroniskiem

turystycznym został zajęty przez sowieckie NKWD. Niejasne pozostają dalsze dzieje placówki. Przypuszczalnie po wojnie w części budynku funkcjonowała szkoła, dopiero w 1953 roku został rozebrany. Bogate i cenne zbiory uległy rozproszeniu prawdopodobnie jeszcze w latach 1939–1944. Część kolekcji, która przetrwała, znajduje się obecnie w Muzeum Krajoznawczo-Przyrodniczym w Iwano-Frankiwsku (Stanisławowie).

Kinga Adamczyk na podst.: Łukasz Quirini-Popławski, Muzeum Huculskie w Żabiem. Historia powstania, funkcjonowanie, współczesne próby reaktywacji, „Płaj 36. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego”, wiosna 2008 r.

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na:

Powiązane wiadomości:

Huculi w Galicji i II Rzeczypospolitej – kultura, która przetrwała w izolacji (III) Huculi w Galicji i II Rzeczypospolitej – kultura, która przetrwała w izolacji (II) Huculi w Galicji i II Rzeczypospolitej – kultura, która przetrwała w izolacji (I) Huculi i Huculszczyzna Wielkanocne pisanki z całego świata w… Kołomyi!