Harcerze i skauci na Kresach Wschodnich

Drużyna harcerska w Klecku (1934). Fot. Zbigniew Wołocznik/radzima.org/Domena publiczna

Historia skautingu rozpoczęła się od obozu eksperymentalnego, który w sierpniu 1907 roku zorganizował Robert Baden-Powell dla dwudziestu chłopców na wyspie Brownsea w Wielkiej Brytanii. W styczniu następnego roku opublikował pierwsze wydanie „Skautingu dla chłopców”. Książka natychmiast stała się bestsellerem. Zapoczątkowało to masowy ruch, który zaczął nazywać się „skautingiem”, a jego członkowie „skautami”.

Bujny rozwój skautingu na całym świecie nastąpił w międzywojniu. Wyjątkiem były kraje totalitarne. W ZSRS ruch skautowy był represjonowany, a w 1924 roku został zakazany. W zamian sowieci utworzyli erzac w postaci „Pionierów”. Odrodzenie ruchu skautowego nastąpiło dopiero po rozpadzie ZSRS na początku lat 90.

Rozwój ruchu skautowskiego nie ominął Polski. Komórki organizacyjne organizacji harcerskiej powstały przed I wojną światową, a animatorem był Andrezj Małkowski. Wzorując się na Baden Powellu wydał w 1911 roku we Lwowie książkę „Skauting jako system wychowania młodzieży”. W roku następnym ukazała się książka Eugeniusza Piaseckiego i Mieczysława Schreibera pt. „Harce młodzieży polskiej”, w której podkreślili narodowy charakter ruchu, a więc zamiast angielskich wzorców organizacja preferowała terminologię nawiązującą do tradycji rycerstwa polskiego – harcerz, harcmistrz, harcerstwo, zastęp, zastępowy i ćwik. Z czasem także zastąpiono oznakę skautową w postaci lilii andegaweńskiej krzyżem harcerskim, wzorowanym na najwyższym polskim odznaczeniu wojennym Virtuti Militari.

Wraz ze harcerstwem męskim rozwijały się na terenie Polski struktury żeńskie organizacji. Dodajmy, że o ile w Galicji ruch skautowski rozwijał się swobodnie, o tyle na terenie pozostałych zaborów w konspiracji. Dzięki temu galicyjskie struktury liczyły już w połowie 1914 roku 4,5 tys. skautów w 125 drużynach męskich i tysiąc skautek w 56 drużynach żeńskich. Proces scalania polskiego ruchu skautowskiego rozpoczął się w 1916 roku, kiedy utworzono Związek Harcerstwa Polskiego, który na początku listopada 1918 roku został organizacją ogólnopolską.

Ruch skautowski stał się również popularny wśród ludności niepolskiej. Młodzież białoruska, aby podkreślić swoją odrębność od skautów, przyjęła własne nazwy dla swoich drużyn: „sprythurmiści” i „hajsaki”. W Homlu już w 1915 roku działało kilka rosyjskich, polskich i żydowskich drużyn harcerskich. Pierwsza białoruska drużyna harcerska powstała w 1920 roku w białoruskim Gimnazjum w Grodnie. Jednak na początku 1921 roku, pod naciskiem władz polskich, drużyna została rozwiązana.

Pierwsza samodzielna gimnazjalna drużyna harcerska powstała w 1921 roku w białoruskim Gimnazjum w Nieświeżu, w skład której wchodziły nie tylko dzieci z tej placówki, ale także z okolicznych wsi w powiecie nieświeskim. Białoruski ruch harcerski rozwijał się nadal w gimnazjach w Wilnie, Radoszkowicach i Klecku. Placówki te, w których nauczano w języku białoruskim, stały się ośrodkami rozwoju kultury narodowej Białorusinów w odrodzonym państwie polskim.

Organizatorzy za główne cele harcerstwa gimnazjalnego uznali zjednoczenie białoruskiej młodzieży oraz jej wychowanie moralne, patriotyczne i fizyczne. Harcerze z Nieświeża organizowali różnorodne imprezy kulturalne, wykorzystując scenę teatralną w ratuszu. Grupa istniała do zamknięcia białoruskiego Gimnazjum w Nieświeżu w 1924 roku.

W grudniu 1922 roku drużynę harcerską utworzono z inicjatywy nauczycieli w wileńskim gimnazjum białoruskim. Miała ona wzorować się na angielskich i amerykańskich organizacjach skautowych, choć, odmiennie niż polskie harcerstwo, miała być pozbawiona otoczki wojskowej. Harcerze wileńscy, podobnie jak ich poprzednicy w innych instytucjach oświatowych, angażowali się w działalność kulturalną i oświatową, sponsorowali działalność charytatywną na rzecz uczniów z ubogich rodzin, organizowali koncerty i przedstawienia, brali udział w zawodach sportowych, a nawet planowali wydawanie własnego czasopisma.

W 1923 roku harcerze wileńscy borykali się z niedoborami funduszy, które nie wystarczały na zakup niezbędnego sprzętu i zapewnienie mundurów. Co więcej, w tym samym roku władze polskie zakazały działalności białoruskiego harcerstwa, zmuszając je do nielegalnej działalności w gimnazjach. Organizowali wycieczki i wydawali czasopisma studenckie, takie jak „Wschód”, „Gwiazda” i „Run”, które przez pewien czas pozostawały legalne. Jednocześnie starsi uczniowie – „sprythurmiści i hajsacy” – popularyzowali ruch skautowski w swoich wioskach podczas ferii szkolnych.

Po 1925 roku białoruski ruch narodowy nabrał rozpędu. Działalność rozpoczęła Białoruska Wspólnota Chłopsko-Robotnicza (BKRG), zrzeszająca młodzież poniżej 18 roku życia i mająca strukturę zbliżoną do skautów.

W następnym roku w żeńskim internacie Białoruskiego Gimnazjum w Wilnie powstała społeczność harcerska „Siostry Ogniska”. Była to inicjatywa amerykańskich metodystów, którzy dążyli do wychowania młodego pokolenia w duchu protestanckim. Oprócz gimnazjum w Wilnie, metodyści zorganizowali w lutym 1928 roku żeńską społeczność harcerską w Białoruskim Gimnazjum w Radoszkowicach i nadzorowali kilka internatów. Żeńska społeczność harcerska „Siostry Ogniska” istniała do 1929 roku. W wyniku światowego kryzysu gospodarczego amerykańscy protestanci ograniczyli swoją działalność w Wilnie, zaprzestając wspierania białoruskich harcerek.

W 1929 roku polskie władze odrzuciły wniosek Wytałyja Kozłowskiego o zarejestrowanie białoruskiej organizacji młodzieżowej „Hajsak”, uznając jej działalność za niepożądaną. Zmiany społeczno-polityczne na przełomie lat 20. i 30. XX wieku doprowadziły do ​​zamknięcia białoruskich gimnazjów w Radoszkowicach, Klecku i Nowogródku. Było to spowodowane przede wszystkim rozprzestrzenianiem się radykalnych idei lewicowych oraz popularności wśród młodych Białorusinów Komunistycznego Związku Młodzieży Zachodniej Białorusi (KSMZB). Szybko wciągnięci w działalność polityczną, uczniowie zaczęli organizować podziemne komórki organizacji, protesty szkolne, demonstracje antyrządowe i udzielać pomocy białoruskim więźniom politycznym. Działalność ta negatywnie wpłynęła na postawę polskich władz. Komsomolcy KSMZB skrajnie negatywnie odnosili się do skautów i harcerzy, uważając ich za lojalnych wobec władz. Dlatego na przełomie lat 20. i 30. ruchy harcerskie i skautowskie przestały się cieszyć popularnością wśród uczniów szkół średnich na dzisiejszej zachodniej Białorusi.

Do nowej próby zorganizowania wileńskiego skautingu doszło na początku 1935 roku, kiedy białoruscy uczniowie szkół średnich w Wilnie podjęli próbę utworzenia autonomicznej białoruskiej grupy młodzieżowej pod nazwą „Wileński Sztandar Polskich Harcerzy”. Polskie władze nalegały, aby białoruscy skauci uznali statut i główne zasady polskiego harcerstwa. Opracowano własne symbole i mundury, a także rozpoczęto przygotowania do wydania gazety „Białoruski Skaut”. Wileńscy skauci nosili zielone mundury z naramiennikami i akselbantami. Zamiast chusty nosili mały krawat, a ich nakrycie głowy składało się z czapki lub szarej czapki z daszkiem z trójkątem i metalową blaszką. We wrześniu 1935 roku drużyny licealne wzięły udział w międzynarodowym Wszechsłowiańskim Zlocie Skautów w Spale w województwie łódzkim. W połowie lat 30. XX wieku wileńscy skauci planowali utworzenie masowej białoruskiej organizacji skautowej, która obejmowałaby znaczną część Kresów Wschodnich RP. Jednak ograniczenia finansowe, brak środków organizacyjnych i nieprzychylne nastawienie polskiej administracji uniemożliwiły realizację tego projektu. Brak informacji o działalności nieformalnych białoruskich organizacji skautów w szkołach średnich po 1937 roku.

TB

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: