Laureaci V edycji nagrody Instytutu Pamięci Narodowej „Semper Fidelis” (WIDEO)

Pamięć o Kresach Wschodnich buduje naszą dzisiejszą tożsamość i naszą narodową wspólnotę – powiedział dr Karol Nawrocki, prezes Instytutu Pamięci Narodowej, podczas gali wręczenia nagród „Semper Fidelis”, przyznawanych za prowadzenie działalności na rzecz upamiętniania dziedzictwa Kresów Wschodnich.

Laureatami V edycji nagrody zostali:

• Lubelska Wojewódzka Komenda Ochotniczych Hufców Pracy (LWK OHP)

Lubelska Wojewódzka Komenda Ochotniczych Hufców Pracy rozpoczęła działalność na rzecz upamiętniania historii dawnych Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej w 2008 roku, kiedy to został zorganizowany pierwszy wyjazd na Wołyń, gdzie wolontariusze OHP z pomocą lokalnej społeczności porządkowali polskie cmentarze i miejsca pamięci. Od tamtej pory lubelska komenda OHP corocznie organizuje wyjazdy do Ukrainy, Białorusi i Litwy, a liczba ich uczestników urosła z osiemnastu do blisko stu trzydziestu osób. Młodzież biorąca udział w obozach to najczęściej ta nazywana „trudną”. Dbanie o miejsca pamięci stanowi dla młodych ludzi nie tylko niepowtarzalną lekcję żywej historii, ale również szacunku dla pracy, tradycji i wartości patriotycznych. Uczestnicy wyjazdów opiekują się cmentarzami i upamiętnieniami położonymi w ponad pięćdziesięciu miejscowościach. Są wśród nich między innymi groby legionistów komendanta Piłsudskiego, żołnierzy wojny polsko-bolszewickiej, ofiar rzezi na Wołyniu, a także groby żołnierzy Dwudziestej Siódmej Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK.

Poza opieką nad mogiłami kadra organizacji bierze udział w różnorodnych przedsięwzięciach, takich jak pielgrzymki, uroczystości, projekty edukacyjne, rajdy czy spływy kajakowe. Współpracuje z wieloma organizacjami i instytucjami: Konsulatem Generalnym RP w Łucku, parafiami rzymskokatolickimi, Wołyńskim Uniwersytetem Narodowym Ukrainy imienia Łesi Ukrainki w Łucku czy Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym w Lublinie.

• Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich

Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich to instytucja o zasięgu ogólnokrajowym. Do jej głównych zadań należy gromadzenie i rozpowszechnianie wiedzy dotyczącej Lwowa oraz południowej części dawnych województw południowo-wschodnich przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Organizacja zrzesza Kresowian, ich potomków oraz osoby zafascynowane tym regionem. Działa od trzydziestu pięciu lat, ma pięćdziesiąt pięć oddziałów w całej Polsce. Od początku funkcjonowania prowadzi kronikę.

W ramach swojej działalności Towarzystwo inicjuje i realizuje upamiętnienia, wystawy, dyskusje, prelekcje i koncerty promujące kulturę oraz historię Kresów. Patronuje różnorodnym inicjatywom wydawniczym, a także konferencjom naukowym. Organizuje wyjazdy krajoznawcze oraz pielgrzymki do polskich miejsc pamięci i sanktuariów.

Władze Towarzystwa od lat zabierają również głos i występują do władz państwowych, zarówno polskich, jak też ukraińskich, w obronie polskiego dziedzictwa na Kresach południowo-wschodnich oraz organizują pomoc materialną dla Polaków na Wschodzie.

• Kresowe Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze im. Orląt Lwowskich (KTTK)

Kresowe Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze im. Orląt Lwowskich w Żarach, choć formalnie założone w 2006 roku w odpowiedzi na potrzebę pielęgnowania pamięci o Kresach, to aktywnie działa już od lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku; początkowo funkcjonowało w ramach Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

Dzięki sprawności organizacyjnej KTTK dysponuje siedzibą – Domem Kresowym pod Białym Orłem, w którym funkcjonują między innymi: Muzeum Kresowe imienia księdza arcybiskupa Ignacego Tokarczuka, Galeria Kresowa, Biblioteka Kresowa oraz Magazyn Darów dla Polaków na Wschodzie. Towarzystwo organizuje liczne wydarzenia i upamiętnienia oraz podejmuje inicjatywy edukacyjne skoncentrowane na kulturze oraz historii Kresów, a także martyrologii ich mieszkańców. W jego dorobku znajdują się również publikacje poświęcone tematyce kresowej. Działalność organizacji odgrywa ważną rolę w podtrzymywaniu wśród kolejnych pokoleń wygnańców kresowych świadomości pochodzenia ich przodków oraz znajomości dziejów i kultury ziem utraconych.

• Tomasz Kuba Kozłowski

Popularyzator wielokulturowego dziedzictwa Kresów, organizator spotkań, dyskusji, promocji książek, projekcji filmowych, wykładów, zajęć edukacyjnych i warsztatów dla młodzieży. Koordynator programu Warszawska Inicjatywa Kresowa, którego celem jest upowszechnianie wiedzy o historii i kulturze dawnych ziem wschodnich przedrozbiorowej Rzeczypospolitej.

Tomasz Kuba Kozłowski bierze udział, wspiera bądź współorganizuje niemal wszystkie ważne kresowe inicjatywy podejmowane przez polskie organizacje społeczne i instytucje kultury. Jego autorskim projektem, cieszącym się niesłabnącą popularnością od 2007 roku, jest cykl spotkań „Opowieści z Kresów”, z którym laureat gości w warszawskim Domu Spotkań z Historią. Współtworzył również kilkanaście wystaw poświęconych dwudziestowiecznej historii ziem wschodnich II Rzeczpospolitej. W Internecie prowadzi profil „Świat Kresów” na Facebooku oraz kanał na YouTube poświęcony tej samej tematyce. W 2021 roku zapoczątkował cykl spacerów historycznych po Warszawie prezentujący miejsca, postaci i wydarzenia związane z Kresami. Jako kolekcjoner zgromadził jeden z największych prywatnych zbiorów pamiątek z ziem wschodnich przedrozbiorowej Rzeczypospolitej.

W przeszłości pełnił ważne funkcje w zakresie problematyki migracji i uchodźstwa, a od 2019 roku jest członkiem Rady Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą – Instytutu Polonika.

• Stanisław Szarzyński

Stanisław Szarzyński to wybitny działacz społeczny związany z ziemią przemyską, pochodzący z rodziny kresowej z Gródka Jagiellońskiego. Jest aktywnym członkiem wielu organizacji, w tym Związku Strzeleckiego, Światowego Kongresu Kresowian i Klubu Inteligencji Katolickiej. Jako prezes Stowarzyszenia Pamięci Polskich Termopil i Kresów angażuje się w działalność patriotyczną, oddając hołd polskim bohaterom i inicjując budowę pomników, między innymi pomnika Legionów Polskich i Bohaterów Polskich Termopil, który ma stanąć w Przemyślu. Stanisław Szarzyński jest organizatorem corocznych pielgrzymek, rajdów rowerowych i wydarzeń upamiętniających ofiary zbrodni wołyńskiej oraz polskich bohaterów, którzy oddali życie na Kresach w obronie ojczyzny. Swoje wyprawy od lat dokumentuje piórem i aparatem fotograficznym, a relacje publikuje w Internecie. Przygotowuje również poświęcone Kresom wystawy fotograficzne. Zdjęcia i artykuły laureata są często jedynym trwałym świadectwem wielu inicjatyw podejmowanych przez środowiska kresowian.

Stanisław Szarzyński angażuje się także w działalność charytatywną, wspierając polskie kościoły w Ukrainie. Współpracuje z polskimi i ukraińskimi instytucjami, między innymi z Konsulatem Generalnym RP we Lwowie czy Polskim Towarzystwem Opieki nad Grobami Wojskowymi.

• Wojciech Drelicharz – wyróżnienie

Dr hab. Wojciech Drelicharz to pomysłodawca inwentaryzacji inskrypcji i herbów na terenie Kresów oraz redaktor serii wydawniczej Pomniki epigrafiki i heraldyki dawnej Rzeczypospolitej na Ukrainie, będącej efektem jego działalności.

Od lat osiemdziesiątych związany z Uniwersytetem Jagiellońskim, najpierw jako student zaangażowany w środowisko naukowe, a także studenckie struktury opozycyjne, a następnie jako pracownik naukowy Instytutu Historii.

Znaczną część swojego życia poświęcił poszukiwaniom i badaniom inskrypcji i herbów dawnych ziem Rzeczypospolitej. Przez kilkanaście lat, od 1994 roku, odbywał podróże naukowe na Kresy z zespołem studentów, który sam stworzył.

Z inicjatywy historyka i pod jego współredakcją ukazały się również teksty inskrypcji cmentarnych z licznych ukraińskich miejscowości, jak chociażby Czerwonogród czy Jagielnica. Głównie dzięki zaangażowaniu profesora Drelicharza, znamy niemalże wszystkie zachowane w Ukrainie polskie inskrypcje i herby powstałe do 1945 roku, znajdujące się poza terenami cmentarzy. Zgromadzona dokumentacja ma nieocenioną wartość dla pielęgnowania wiedzy o polskim dziedzictwie Kresów.

Podczas wręczenia nagród prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki podkreślił:

„Nie ma tożsamości bez pamięci, nie ma wspólnoty bez tożsamości, nie ma narodu bez wspólnoty. Tym samym pamięć o Kresach Wschodnich jest wspólnym obowiązkiem budowania  – dzisiaj w XXI wieku – naszej narodowej wspólnoty, naszego ducha. Wielowiekowa tradycja I Rzeczypospolitej wyposażyła nasz naród w szereg cech, emocji, wrażliwość na dziedzictwo kulturowe, religię, krajobraz, historie, które są wciąż częścią polskiego narodu. Czasy zaborów poszerzyły tę perspektywę o ludzi z Kresów, którzy walczyli w czynie insurekcyjnym o polską niepodległość. Budowali polską literaturę, a pod koniec XIX wieku – publicystów, polityków, którzy wciąż myśleli o tej samej wolnej, niepodległej Rzeczpospolitej. To marzenie spełniło się w roku 1918 i II Rzeczpospolita była krajem z województwami południowymi i wschodnimi, była wolna i niepodległa”.

Przypomniał, że rok 1939 doświadczył naród polski misterium głębokiego cierpienia i śmierci z rąk przedstawicieli dwóch systemów totalitarnych – niemieckiego narodowego socjalizmu i sowieckiego komunizmu. Podczas II wojny światowej ludzie mieszkający na Kresach doświadczyli jeszcze jednej strasznej i przerażającej zbrodni. Tym bardziej bolesnej, że zadanej z rąk sąsiadów – ukraińskich nacjonalistów.

„To zbrodnia, która zobowiązuje do dnia dzisiejszego. Zobowiązuje Instytut Pamięci Narodowej, ale też wszystkich państwa, do tego, by w końcu ekshumować i pochować ofiary ludobójstwa wołyńskiego”

– zaznaczył dr Karol Nawrocki.

List od Prezydenta RP Andrzeja Dudy, honorowego patrona tegorocznej uroczystości, odczytała dr Barbara Fedyszak-Radziejowska, doradca Prezydenta RP.

W uroczystości, która odbyła się 15 grudnia 2023 na Zamku Królewskim w Warszawie, wzięli udział m.in. Ambasador Węgier Orsolya Zsuzsanna Kovács, przedstawiciele środowisk kombatanckich, opozycji antykomunistycznej, nauki, kultury, duchowieństwa, zastępcy prezesa Instytutu Pamięci Narodowej: dr hab. Krzysztof Szwagrzyk i dr Mateusz Szpytma.

RES na podst. IPN