Azerbejdżan dba o chrześcijańskie zabytki (LIST DO REDAKCJI)

Kieruję do Państwa list w związku z artykułami pod tytułem „Górski Karabach. Azerowie zdjęli kopułę z Katedry Chrystusa Zbawiciela w Szuszy” i „Ormiański Kościół Apostolski: Azerbejdżan dokłada wszelkich starań, aby całkowicie wykorzenić ormiańskie dziedzictwo duchowe i kulturowe w Górskim Karabachu” zamieszczonymi przez portal informacyjnu Kresy 24 w dniach 4 maja 2021 r. i 6 maja 2021 r. z odniesieniem wyłącznie do źródeł ormiańskich. Jako jeden z liderów najstarszej chrześcijańskiej świątyni w Azerbejdżanie, chciałbym skorzystać z prawa do odpowiedzi, by w imieniu azerbejdżańskich chrześcijan wyjaśnić kilka kwestii przedstawionych w tych artykułach. Zwracam się z prośbą o umożliwienie opublikowania tej odpowiedzi na portalu – pisze Robert Mobili, prezes Albańsko-Udyjskiej Wspólnoty Republiki Azerbejdżanu.

W wyniku wyzwolenia przez Azerbejdżan ziem okupowanych od 30 lat, nasz kraj rozpoczął proces odbudowy tych terenów, w tym przywracania azerbejdżańskiego dziedzictwa historycznego, kulturowego i religijnego, które zostało zniszczone podczas okupacji ormiańskiej. W ramach szeroko zakrojonych prac budowlanych w mieście Szusza odbudowywane są zabytki, mauzolea, domy-muzea, a także cerkiew Gazanczy [azer. Qazançı], jako część naszego chrześcijańskiego dziedzictwa.

Diaspora ormiańska w Polsce, powołując się na fałszywe dowody, szerzy dezinformację o tym, że ponoć „ormiański” kościół w Szuszy “zostanie zniszczony” przez Azerbejdżan. Z jakiegoś powodu nie chce pamiętać, że do końca ubiegłego wieku w Szuszy nie było kościoła ormiańskiego. Z tego powodu jako chrześcijanin z Azerbejdżanu mieszkający w wielokulturowym Azerbejdżanie, w przeciwieństwie do monoetnicznej Armenii, uważam za swój obowiązek przemówić w imieniu swoich współwyznawców w tym kraju.

Po pierwsze, ustanowienie ormiańskich interesów politycznych na gruncie chrześcijaństwa poprzez wykorzystywanie wartości religijnych i moralnych jest jednym z najbardziej wstydliwych przypadków, jakiego świadkami jesteśmy w XXI wieku. Ponieważ z historii wiadomo, że przedstawiciele tej grupy zawłaszczali starożytne kościoły i wartości Albanii Kaukaskiej, które istniały na terytorium Azerbejdżanu od dawnych czasów, przywłaszczali albańskie nazwiska i pomniki oraz w pełni popierali ormiański terroryzm. Dowody rzekomych „wykopalisk archeologicznych” i tak zwanych prac „rekonstrukcyjnych” ujawniono na niektórych wyzwolonych terytoriach. Potwierdzają one wcześniejsze doniesienia o działaniach Armenii na tych terenach. Ich celem było usunięcie kulturowych i historycznych korzeni oraz tożsamości azerbejdżańskiej. W wyzwolonym azerbejdżańskim rejonie Kalbadżar znaleziono warsztat zawierający dowody masowej produkcji „starożytnych” chaczkarów, ormiańskich kamiennych steli. Te chaczkary zostały utlenione i natłuszczone octem, dzięki czemu wydawały się stare, a następnie zakopane jako „niezaprzeczalny” dowód wielowiekowych korzeni ormiańskich w tym regionie.

Po drugie, chciałbym wyjaśnić, dlaczego pochodzenie licznych świątyń chrześcijańskich w regionie Karabachu w Azerbejdżanie jest związane z Albańczykami – przodkami Azerbejdżanów. Wiadomo, że w Azerbejdżanie, który jest kolebką różnych kultur, historycznie rozwijały się, rozpowszechniały i wypełniały swoją misję najróżniejsze religie. Chrześcijaństwo rownież było rozpowszechniane w Azerbejdżanie od I wieku w okresie istnienia Albanii Kaukaskiej. Proces ten jest związany z imieniem apostoła Bartłomieja i uczniów apostoła Tadeusza i Elizeusza. Św. Elizeusz, apostoł, który przybył do Kisz (obecnie wieś w regionie Szeki) i położył podwaliny pod kościół – „matkę albańskich kościołów”. Kościół Albański powstał również dzięki błogosławieństwu i konsekracji patriarchy Kościoła Jerozolimskiego, Jakuba, brata Pańskiego. Jest to pierwszy apostolski okres chrześcijaństwa w Albanii. Datuje się go na okres od I do IV wieku i związany jest z imionami apostołów: Tadeusza, Bartłomieja i ucznia Tadeusza – Elizeusza. W 313 roku albański władca Urnajr ogłosił chrześcijaństwo religią państwową. Od IV wieku do upadku Królestwa Albańskiego w 705 r. chrześcijaństwo było dominującą ideologią w państwie albańskim. Od tego czasu w całym kraju zaczęły powstawać różne świątynie, kościoły, klasztory i inne obiekty sakralne. Po podboju arabskim islam zaczął się tam szeroko rozpowszechniać i wkrótce wyparł chrześcijaństwo.

Kościół Albański istniał do czasu okupacji Azerbejdżanu przez Carską Rosję. Z dokumentów historycznych wiadomo, że Ormianie zostali przesiedleni na Kaukaz z Imperium Osmańskiego i Iranu na mocy traktatu rosyjsko-irańskiego z 1828 r. i do rosyjsko-osmańskiego z 1829 r. Kościoły chrześcijańsko-albańskie, które istniały w górskiej części Karabachu do tego okresu, zostały w 1836 r. podporządkowane przez Carską Rosję Kościołowi Ormiańskiemu. I tak, zgodnie z Regulaminem rosyjskiego Senatu z 10 kwietnia 1836 r., wydanym na podstawie rozporządzenia imperatora Mikołaja I z 11 marca 1836 r., kościół albański został włączony pod zarządzanie kościoła ormiańsko-gregoriańskiego.

Z tego powodu nie jest tajemnicą, że wiele chrześcijańskich świątyń Karabachu do połowy XIX wieku należało do albańskiego dziedzictwa historycznego, co potwierdzają liczne fakty historyczne. Zachowane do dnia dzisiejszego materiały pisane, konstrukcja architektoniczna świątyń, inskrypcje na ścianach wewnętrznych i zewnętrznych, niestety jednak usunięte i sfałszowane przez Ormian, świadczą o tym, że kościoły w Górskim Karabachu nie należały do Ormian, lecz do Albańczyków, wielkich przodków Azerbejdżanów, a Wangowie do chrześcijańskich Kipczaków. W przeciwnym wypadku Ormianie muszą wyjaśnić, dlaczego Gandżasar, Didivang, Vangasar, Zangitag, Chudavang, Padar nie są opisane w języku ormiańskim, ale w starożytnych językach albańskim, tureckim i w języku środkowym pahlavi. W tym aspekcie należy wspomnieć o takich wspaniałych albańskich świątyniach chrześcijańskich jak: Klasztor Amaras (IV w.), Kościół Kilsadag (IV-V w.), Świątynia Mamruch (IV-V w.), Świątynia Lakit (IV-VI w.), Bazylika Piaskowa (IV-V w.), Kompleks klasztorny Chudavang (VI-VII w.), Świątynia Gandżasar (XIII w.).

Na koniec, kierując się dowodami historycznymi, chciałbym zauważyć, że przed okupacją Szuszy przez carską Rosję w 1805 r. nie było w tym mieście chrześcijańskiej świątyni (zgodnie z Traktatem Kurakczajskim z 1805 r. region Karabachu [terytorium Chanatu Karabaskiego], jako historyczne terytorium Azerbejdżanu, zostało przyłączone do Carskiej Rosji, a w traktacie ani razu nie występowało słowo “ormiański”). Ze względu na brak w tym czasie kościoła w Szuszy, warunki do odprawiania mszy przez żołnierzy rosyjskich stworzono przez powieszenie dzwonka z wieży twierdzy Chanatu Karabaskiego, a w 1806 r. dobudowano przy niej dzwonnicę. Tak więc pierwszy kościół w Szuszy powstał w 1805 roku. Fakt ten został potwierdzony nawet w pracach ówczesnych badaczy ormiańskich. Historyk armeński Zare Melik-Shahnazarov zauważył w swojej książce (Zapiski Karabahskogo soldata, Moskwa, 1995), że jedyny kościół w Szuszy nie był kościołem ormiańskim, lecz prawosławnym kościołem rosyjskim.

Jeśli chodzi o rosyjską cerkiew prawosławną Gazanczy, chciałbym zauważyć, że budowa tej cerkwi rozpoczęła się w roku 1868, a zakończyła się w 1880 r. Cerkiew składała się konstrukcyjnie z 4 półkolistych wyjść, wnętrze było pokryte rzeźbionym miejscowym kamieniem bez specjalnych dekoracji architektonicznych. Przed zajęciem Szuszy przez armeńskie siły zbrojne w 1992 r. cerkiew rosyjska zasadniczo zachowała wszystkie cechy rosyjskiej architektury cerkiewnej.

Specjaliści pracowni konserwatorskiej działającej przy Ministerstwie Kultury Azerbejdżańskiej SRR przeprowadzili legalne prace konserwatorskie przy cerkwi w latach 1984-1985 na podstawie projektu przygotowanego w 1981 r. W paszporcie zabytku, sporządzonym w 1987 r., stwierdza się, że „Cerkiew Gazanczy” została zbudowana na starożytnej świątyni zaratusztriańskiej. Cerkiew po raz pierwszy decyzją Rady Ministrów Azerbejdżańskiej SRR nr 145 z dnia 27 kwietnia 1988 r.została wpisana na listę zabytków.

Po zajęciu Szuszy w 1992 r. cerkiew przeszła trzy „naprawy” z naruszeniem ustawodawstwa Republiki Azerbejdżanu oraz wymogów odpowiednich konwencji międzynarodowych. W rezultacie w latach 1995-2000 Ormianie zmienili strukturę architektoniczną rosyjskiej cerkwi Gazanczy, przerabiając świątynię na ormiański kościół gregoriański.

Prace rekonstrukcyjne prowadzone przez państwo azerbejdżańskie na terenach wyzwolonych spod okupacji ormiańskiej, a także proces odbudowy i budowy w mieście Szusza prowadzone są zgodnie z pierwotnym stylem architektonicznym Szuszy, w celu przywrócenia historycznego wizerunku miasta. Podobnie jak wszystkie inne nasze zabytki historyczne i kulturowe, rosyjska cerkiew Gazanczy jest odnawiana zgodnie z jej oryginalnym artystycznym i estetycznym wyglądem – na podstawie dokumentów historycznych i materiałów archiwalnych. Jest to działalność naukowo-praktyczno-badawcza, która obejmuje kompleksową analizę zabytku, badanie jego cech architektonicznych i historycznych.

Chciałbym również poruszyć kilka kluczowych kwestii w tym temacie. Otóż dlaczego nie został poruszony temat ormiańskiej polityki przywłaszania i informacje podane w wiadomościach? Dlaczego ostrzeliwanie przez Armenię miasta Szusza z kompleksu operacyjno-taktycznego Iskander-M (numer identyfikacyjny – 9M723) podczas 44-dniowej wojny jest ignorowane? Prawda jest taka, że ​​gdyby pocisk balistyczny Iskander-M wystrzelony w kierunku Szuszy eksplodował, spowodowałoby to niewątpliwie zniszczenie historycznego miasta i całego jego dziedzictwa historyczno-kulturowego. W rzeczywistości odpowiedź na te pytania jest bardzo prosta i łatwa. Ormiańscy duchowni, kierując się swoimi interesami politycznymi, wykorzystują najwyższe wartości chrześcijaństwa do własnych nikczemnych celów.

Jeśli chodzi o wandalizm dziedzictwa kulturowego, okrucieństwa popełnione przez Armenię na terytoriach Azerbejdżanu są oczywistym faktem. Armenia systematycznie i celowo niszczyła lub zmieniała charakter dziedzictwa kulturowego i historycznego na tych obszarach, w tym rękopisy i inne cenne eksponaty będące w posiadaniu muzeów, które zostały zniszczone lub skradzione i sprzedane na czarnym rynku. Splądrowano cenne przykłady azerbejdżańskiej sztuki kobierniczej, setki instytucji kulturalnych, 927 bibliotek z 4,6 mln książkami, 22 muzea i oddziały muzeów z ponad 100 000 eksponatów, 4 galerie sztuki, 8 parków kultury i rekreacji, a także jedna z najstarszych osad na świecie – jaskinia Azych (azer. Azıx) – położona w rejonie Chodżawend (azer. Xocavənd) i Państwowy Rezerwat Historyczno-Architektoniczny Miasta Szusza stały się ofiarą ormiańskiego wandalizmu.

Dziś Azerbejdżan likwiduje poważne konsekwencje agresywnej polityki i barbarzyństwa dokonanego przez Armenię. W obliczu tych wszystkich okrucieństw i naruszeń zobowiązań międzynarodowych, ani ormiańscy urzędnicy, ani osoby religijne nie mają żadnych podstaw moralnych ani prawnych do komentowania prac odbudowy przeprowadzonych przez Azerbejdżan na swoim terytorium. Wręcz przeciwnie, słuszniejsze byłyby przeprosiny zamiast bezpodstawnych zarzutów przeciwko naszemu krajowi i naszej ludności wyznania chrześcijańskiego.

Z wyrazami szacunku,

Robert Mobili

Prezes Albańsko-Udyjskiej Wspólnoty Republiki Azerbejdżanu

fot. wizyta prezydenta Azerbejdżanu Ilhama Alijewa w Szuszy, styczeń 2021, prezident.az

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: