Wojna polsko-bolszewicka. Wilno, Baranowicze i Nowogródek w rękach Polaków

Na początku stycznia 1919 roku Mińsk został zajęty przez oddziały Armii Czerwonej, gdzie zostaje proklamowana Białoruska Socjalistyczna Republika Rad. W tej sytuacji celem bolszewików jest opanowanie nie tylko Białorusi i Litwy, ale też zabór Polski i eksport rewolucji do zachodniej Europy. Strona polska przygotowując się do odparcia ofensywy przejmuje z rąk niemieckich Wilno, do którego wkraczają oddziały gen. Władysława Wejtko, który decyzją Sztabu Generalnego Wojska Polskiego został mianowany dowódcą samoobrony na Litwie i Białorusi. Między 3 a 5 stycznia dochodzi do walk o Wilno: wobec liczebnej przewagi bolszewików – Witebskiej Dywizji Armii Czerwonej – Wejtko wycofuje się z miasta. Te wydarzenia uważa się za początek wojny polsko-bolszewickiej.

Po zajęciu Wilna bolszewicy poszli za ciosem. W Mińsku proklamowali Komunistyczną Radę Wojskowo-Rewolucyjną Polski na czele z Samuelem Łazowertem, która była zalążkiem przyszłej władzy sowieckiej na ziemiach polskich. 12 stycznia ruszyła bolszewicka ofensywa pod kryptonimem „Tarcza Wisła”. W tej sytuacji strona polska podjęła wszechstronną próbę przeciwstawienia się bolszewikom. W połowie stycznia wojsko polskie liczyło już około 110 tys. żołnierzy zgrupowanych w 100 batalionach piechoty, 70 szwadronach kawalerii i 80 bateriach artylerii. W marcu, w wyniku pospiesznej mobilizacji roczników 1896-1901, jego liczebność wzrosła do 170 tys. żołnierzy.

Jeszcze w lutym, dzięki zawartemu w Białymstoku, pod naciskiem Francuzów, porozumieniu polsko-niemieckiemu, Grupa Operacyjna gen. Wacława Iwaszkiewicza przejęła od Niemców Białystok i Wołkowysk, a Grupa Operacyjna gen. Antoniego Listowskiego – Brześć nad Bugiem. 14 lutego oddziały Wojska Polskiego starły się z Armią Czerwoną na Białorusi (Mosty nad Niemnem), oraz na Polesiu (nad Jasiółdą). W ten sposób powstał 150-kilometrowy front od Prypeci po Skidel koło Grodna. Równocześnie, na konferencji pokojowej w Paryżu delegat polski Roman Dmowski złożył notę, w której domagał się przyznania Polsce Litwy, zachodniej Białorusi, Wołynia i części Podola.

W marcu strona polska przeprowadziła przygotowania do kontrofensywy, która ruszyła w pierwszej połowie kwietnia. Oddziały gen. Listowskiego i gen. Szeptyckiego zajęły Lidę, Baranowicze i Nowogródek, oraz odzyskały Wilno. Do końca maja wojsko polskie odepchnęło też bolszewików na wschód – front ustabilizował się na linii Rykonty-Szyrwity-Igalino-jezioro Narocz-Smorgonie-Bogdanów.

23 kwietnia naczelnik i głównodowodzący Józef Piłsudski wydał odezwę „Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, w której zapowiedział poszanowanie prawa ludności do samostanowienia w sprawach „wewnętrznych, narodowościowych i wyznaniowych”.

Polskie władze i dowództwo Wojska Polskiego nie zaniedbały rzecz jasna działań propagandowych. Jednym z nich były publikacje „Gazety Polskiej” i jej nowego redaktora naczelnego Adama Skwarczyńskiego, który nie tylko relacjonował wydarzenia na froncie, ale także przygotowywał i redagował odezwy i ulotki do ludności w rejonach działań wojennych. Przykładem, podpisana przez niego afisza „Gazety Polskiej”, opublikowana po zajęciu przez oddziały Wojska Polskiego Wilna, Lidy, Baranowicz i Nowogródka w kwietniu 1919 roku – „Baranowicze i Nowogródek zajęte. Wielki materiał wojenny zdobyty przez Polaków. Dużo jeńców.”

Czytamy w niej: „Ofensywa wojsk polskich na północno-wschodnim froncie, prowadzona pod osobistym kierunkiem Naczelnego Wodza [Józefa Piłsudskiego – red.], rozbiła dziesięćkroć silniejsze armie wroga, wypierając bolszewików daleko na wschód i dobierając z ich rąk Wilno.

Pierwsze wkroczyły do Wilna w sobotę o godzinie 5 rano [20 kwietnia – red.] oddziały kawalerii drugiej brygady, dowodzonej przez podpułkownika Belinę. Na powitanie ułanów polskich wyległa cała ludność. Nieszczęśni mieszkańcy, którzy przeżyli ostatnich kilkanaście tygodni w ciągłej trwodze o życie i mienie, nie hamowali uczuć radości na widok zbawczej armii polskiej. Wilno, jeszcze wczoraj gnębione przez barbarzyńskie rządy bolszewików, przybrało od razu wygląd radosny; całe miasto ożyło poczuciem wolności i pragnieniem wdzięcznego ugoszczenia wybawców.

Równolegle z Wilnem wojska polskie, po uciążliwych bojach, odebrały z rąk nieprzyjacielskich Baranowicze i Nowogródek, wypierając niestrudzenie wroga z ziem Rzeczypospolitej.

Linia kolejowa od Lidy do Wilna dostała się nieuszkodzoną w ręce polskie i też od razu użyto ją dla przewozu wojska i amunicji na posuwający się ciągle naprzód front. Zdobycze w jeńcach i materiale wojennym bardzo znaczne. Szybkie i decydujące zwycięstwa odniesione w ostatnich paru dniach ofensywy przeciw zastępom bolszewickim podniosły nadzwyczajnie ducha w wojsku polskim, rwącym się z zapałem do ataku.

[Dopisek] Przyjazd Hallera. Zapowiadany przyjazd gen. Józefa Hallera uległ dalszemu opóźnieniu. Według otrzymanych przez nas w nocy depesz, gen. Haller przyjedzie wieczorem.”

Słów kilka o Adamie Skwarczyńskim. Urodził się w 1886 roku w Wierzchni Dolnej (pow. kałuski), w rodzinie ziemiańskiej. Już w czasie nauki w gimnazjum bernardyńskim we Lwowie zaczął działać w ruchu niepodległościowym: wraz z Tadeuszem Dąbrowskim powołał samokształceniową grupę „Polska Młodzież Narodowa Bezpartyjna”. Z Józefem Piłsudskim zetknął się, jeszcze jako uczeń, w 1903 roku w czasie pobytu tegoż we Lwowie. Działalność niepodległościową kontynuował podczas studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu we Lwowie. W 1908 roku wstąpił do Związku Walki Czynnej (ZWC), a rok później do sekcji lwowskiej PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Był jednym z pierwszych absolwentów kursu podoficerskiego w Niższej, a następnie oficerskiego w Wyższej Szkole Wojskowej ZWC, w której został wykładowcą. Współredagował także związane z ZWC pismo „Płomień”, założony przez Gustawa Daniłowskiego tygodnik „Życie”, oraz wydawane przez PPS-FR czasopismo „Przedświt”.

W 1910 roku został członkiem Związku Strzeleckiego, w którym wykładał zagadnienia organizacji armii i kierował sekcją uczniów szkół średnich. W czasie I wojny światowej w oddziale strzeleckim przy I Kompanii Kadrowej uczestniczył w zajęciu Kielc, a następnie organizował działalność wywiadowczą w Oddziale Wywiadowczym (Biurze Wywiadowczym). W latach 1915-1916 wszedł w skład lwowskiej delegatury Naczelnego Komitetu Narodowego, oraz Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej (m.in. tworzył we Lwowie struktury POW). W ramach działalności publicystycznej, założył wraz z Tadeuszem Hołówką i Stanisławem Thuguttem tajny dwutygodnik POW „Rząd i Wojsko”. Publikował też w innym periodyku peowiackim – „Przeglądzie Wojskowym”.

W czerwcu 1917 roku w Warszawie został aresztowany przez policję. Po zwolnieniu z więzienia, w październiku, został członkiem Konwentu Organizacji A – tajnego centrum POW – który przejął nadzór nad ruchem niepodległościowym po aresztowaniu Piłsudskiego. W maju 1918 roku został ponownie uwięziony przez Niemców. W odrodzonej Polsce kierował działem politycznym w „Gazecie Nowej”, wkrótce przemianowanej na „Gazetę Polską”. W czasie wojny polsko-bolszewickiej kierował w ramach Oddziału III Sztabu Generalnego wydziałem propagandowym.

W 1926 roku wsparł zamach majowy, a w latach następnych rządy sanacji. Chory na gruźlicę zmarł w kwietniu 1934 roku. W 1951 roku cała jego twórczość została objęta ścisłą cenzurą.

Opr. TB

źródło: Biblioteka Narodowa w Warszawie

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: