Zapomniani 9 maja

Wysiłek wojenny, wspominany 9 maja w Rosji, ogranicza się do osiągnięć Armii Czerwonej. Wypierane ze świadomości Rosjan są oddziały ochotnicze współpracujące z Niemcami. Żołnierze z narodów słowiańskich i nierosyjskich ZSRS pochodzący z Kaukazu i Azji Środkowej trafiali Wehrmachtu czy Waffen-SS podczas II wojny światowej.

W tym rocznicowym przypomnieniu wspomnimy jedynie dwie grupy współpracujące z Niemcami, pozostawiając kwestie Osttruppen, Ostlegionen, czy Kozaków do osobnego potraktowania.

Hiwisi

Praktycznie każda wielka jednostka niemiecka trzech rodzajów wojsk, ale też Waffen-SS posiadała przynajmniej od 1943 r. na swoim stanie Hilfswiligen („ochotników pomocniczych”). Jak wiadomo największy udział procentowy i liczbowy wśród wschodnioeuropejskich ochotników cudzoziemskich w Heer stanowili Rosjanie, których służyło 300.000 w jednostkach niemieckich, zaś po nich na drugim miejscu plasowało się 220.000 Ukraińców. Kolejni liczebnie byli jeńcy, zamieszkujący przed 1941 r. sowieckie republiki środkowoazjatyckie – było to 180.000 Turkiestańczycy (jak Niemcy „zbiorczo” określali Kazachów, Kirgizów, Tadżyków i Uzbeków). Od 1943 roku każda niemiecka dywizja piechoty posiadała etatowo 700 Hiwisów, wspierających wysiłek niemieckich Übermeschen poprzez wyręczanie ich w aprowizacji i logistyce oddziałów frontowych na każdym szczeblu. OKH rozszerzyła w październiku tego roku zakres służby Hiwisów na dywizyjnych tyłach, zwiększając etat do najwyższego stanu 2.005 „ochotników pomocniczych”. Podobnie było w dywizjach piechoty wzoru 1944, gdzie służyło 1.454 Hiwi, rekrutujących się z jeńców sowieckich i pochodzących z ochotniczego zaciągu obywateli terytoriów okupowanych ZSSR. Tymczasem w wehrmachtowskich dywizjach pancernych wz. 1944 znajdowało się 714 Hiwi, co oznaczało zmniejszenie ich liczebności do etatów z 1943 r. o 256 „ochotników pomocniczych”. Łącznie w lipcu 1944 r. cztery grupy armii na froncie wschodnim walczyły dzięki 205.000 wschodnioeuropejskim ochotnikom cudzoziemskim, w tym 186.000 Hiwisom.

KONR
Rosyjska Armia Wyzwoleńcza była jedynie określeniem nie istniejącego faktycznie związku, bo przydzielanego batalionami do niemieckich jednostek. Dopiero w połowie września 1944 zmieniło się nastawienie III Rzeszy do gen. Andrieja Własowa, jak pisał Goebbels: „wydaje mi się jednak, że dochodzi do tego stanowczo za późno. Własow ma tworzyć Komitet Narodowy «Wolna Rosja» [Komitet Wyzwolenia Narodów Rosji – KONR (Комитет Освобождения Народов России, BC KOHP)], odpowiednio na wzór Komitetu Narodowego «Wolne Niemcy» [Nationalkomitee Freies Deutschland], którymi kieruje generał [Walther Kurt von] Seydlitz[-Kurzbach] w Moskwie. Po obu stronach są więc generałowie, którzy zdradzili swój naród. Jeśli chodzi jednak o Własowa, to można wobec niego kierować się następującą dewizą: «pogardzam zdradą, ale wykorzystuję zdrajców»”. W myśl tej zasady, pierwsze oddziały Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji – SZ KONR (Вооружённые силы Комитетa Освобождения Народов России, BC KOHP) sprzymierzonych z III Rzeszą zaczęły powstawać od połowy listopada 1944 roku. Były to m. in. wehrmachtowskie: 600. Dywizja Piechoty – 1. Dywizja Piechoty SZ KONR (600. Infanterie-Division /russ./, 1-я пехотная дивизия ВС КОНР) gen. mjr Siergieja Buniaczenki, 650. Dywizja Piechoty – 2. Dywizja Piechoty WS KONR (650. Infanterie-Division /russ./, 2-я пехотная дивизия ВС КОНР) gen. mjr Grigorija Zwieriewa, 1. Szturmowa Brygada Przeciwpancerna „Russland” (1. Panzerjäger-Brigade „Russland”, 1-я ударная противотанковая бригада „Россия”). Była jeszcze dopiero szkolona, ale sformowana do końca 3. Dywizja Piechoty SZ KONR (700. Infanterie-Division /russ./, 3-я пехотная дивизия ВС КОНР) gen. mjr Michaiła Szapowałowa. Zaś wspomnieć należy o nie związanej z KONR stacjonarnej rosyjskiej 599. Brygadzie Grenadierów (russ. Grenadier-Brigade 599 /bodenständig/), podporządkowanej Wehrmachtsbefehlshaber Dänemark. Wszystki te jednostki zaczęły być organizowane od połowy jesieni 1944 r., więc nie mogły wziąć udział w pacyfikowaniu powstania w polskiej stolicy – jak to zwyczajowo oskarża się „własowców”.

Finał
Propaganda sowiecka obwieściła 2 sierpnia 1946 r. światu następujący komunikat: „W [ostatnich] dniach Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSSR rozpatrzyło akt oskarżenia wobec Własowa A. A., Małyszkina W. F., Żylenkowa G. N., Truchina F. I., Zakutnego D. E., Błagowieszczenskiego I. A., Mieandrowa M. A., Malcewa W. I., Buniaczenki S. K., Zwierjewa G. A., Korbukowa W. D., Szatowa N. S. zdrady Ojczyzny i za to, że byli agentami wywiadu niemieckiego, prowadzili aktywną szpiegowsko-dywersyjną i terrorystyczną działalność przeciwko Związkowi Sowieckiemu, tj. przestępstw określonych w art. art. 58-1 «B», 58-8, 58-9, 58-10 i 58-11 Kodeksu Karnego RFSRS . Wszyscy oskarżeni przyznali się do winy w przedstawionych im zarzutach. Zgodnie z artykułem 1. Dekretu Prezydium Najwyższego Sowietu ZSSR z 19 sierpnia 1943 roku Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSSR skazało na śmierć Własowa, Małyszkina, Żylenkowa, Truchina, Zakutnego, Błagowieszczenskiego, Mieandrowa, Malcewa, Buniaczenkę, Zwierjewa, Korbukowa i Szatowa. Wyrok został wykonany [1 VIII 1946]”.

Próba przeciwstawieniu się krwawemu tyranowi z pomocą drugiego dyktatora okazała się niebezpiecznym balansowaniem. Szczególnie, że przygotowywane założenia niemieckiego Generalplan Ost nie dawały Słowianom większych szans na przeżycie. Jednak Rosyjski Ruch Wyzwoleńczy oraz Komitet Wyzwolenie Narodów Rosji miały przynajmniej idealistyczne przesłanie oswobodzenia zniewolonych przez wszechwładzę WKP(b). Ważny jest obiektywny odbiór postaci gen. Andrieja Własowa oraz oddziałów sformowanych z obywateli eks-sowieckich, pomimo ich współpracy z Niemcami przy realizacji imperialnych założeń polityki III Rzeszy.

Feliks Koperski

Foto: archiwum własne

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: