Ukraińcy o historii, kulturze i stosunkach polsko-ukraińskich (RAPORT)

Raport prezentuje wyniki badania zrealizowanego na Ukrainie przez Instytut Studiów Politycznych PAN na zlecenie Narodowego Centrum Kultury.

Badanie, którego wyniki opublikowano pod koniec maja, koncentrowało się na stosunku mieszkańców Ukrainy do historii, ze szczególnym uwzględnieniem relacji polsko-ukraińskich. Dodatkowymi wątkami w badaniu były: tożsamość Ukraińców, stosunek do polskiej kultury i dziedzictwa kulturowego związanego z Polakami oraz ocena bieżących wydarzeń: dekomunizacji i skutków Euromajdanu.

W części ilościowej przeprowadzono sondaż na próbie liczącej 4000 osób (reprezentacja czterech głównych ukraińskich regionów – zachodniego, centralnego, południowego i wschodniego, z wyłączeniem okupowanych terytoriów).  W części jakościowej zrealizowano osiem dyskusji grupowych przeprowadzonych w środowiskach opiniotwórczych związanych z historią, dziedzictwem i  kulturą. Wywiady odbyły się w Iwano-Frankiwsku, Kijowie, Charkowie i Odessie.  Prace terenowe na Ukrainie wykonała firma Rating Group z Kijowa.

Z sondażu wynika, że kanon ukraińskich postaci historycznych stanowią:  budowniczowie Rusi Kijowskiej, książęta Włodzimierz Wielki i Jarosław Mądry, hetman i przywódca powstania kozackiego Bohdan Chmielnicki, wieszcz narodowy z epoki romantyzmu Taras Szewczenko, jeden z twórców ukraińskiej historiografii, przywódca Ukraińskiej Republiki Ludowej Mychajło Hruszewski oraz dysydent i więzień obozów sowieckich Wiaczesław Czornowił.  Wyżej wymienione postaci uzyskały 65% lub więcej ocen pozytywnych. Z kolei najniższe oceny uzyskali: Józef Stalin (78% ocen negatywnych), Włodzimierz Lenin (59%), Michaił Gorbaczow (53%), Katarzyna II (51%). Stosunek do Stepana Bandery, jest zróżnicowany (40% ocen negatywnych, 36% pozytywnych, 19% neutralnych, a 4% respondentów nie znało go).

W sondażu zadano pytania o ocenę wydarzeń z przeszłości  ważnych dla stosunków polsko-ukraińskich,  takich jak działalność OUN i UPA oraz powstanie Chmielnickiego. Widoczna okazała się tendencja do ich oceny przez pryzmat walk o niepodległość.  Analizy statystyczne wskazują na następującą zależność: pozytywnej ocenie OUN i UPA  towarzyszy pozytywny stosunek do Polski oraz tendencja do częstszego identyfikowania się z Europą. Wg autorów raportu, taki wynik ma wskazywać, że w świadomości przeciętnych mieszkańców Ukrainy odwoływanie się do tradycji OUN-UPA jest „na ogół synonimem postawy niepodległościowej i antysowieckiej, a nie antypolskiej”.

Wyniki części jakościowej wskazują, że ogólne postrzeganie roli Polski i Polaków w dziejach Ukrainy przez przedstawicieli współczesnej ukraińskiej inteligencji nie jest jednoznaczne. Z jednej strony podkreślają oni wpływ cywilizacyjny, polegający na transmisji wzorów Europy Zachodniej poprzez Polskę na Ukrainę w późnym średniowieczu i epoce nowożytnej. Z drugiej wskazują na ograniczenia i trudności w procesie emancypacji narodu ukraińskiego oraz jego drogi do utworzenia własnego państwa w XIX i XX w.

Z wywiadów grupowych, w których uczestniczyli przedstawiciele ukraińskiej inteligencji, wynika, że najbardziej znaczącym obiektem dziedzictwa historycznego związanym z Polską i Polakami jest park w stylu romantycznym „Zofiówka” w Humaniu na Prawobrzeżu, w sercu Ukrainy Centralnej, zbudowany tuż po III rozbiorze przez Stanisława Szczęsnego Potockiego dla żony Zofii. Na drugim miejscu plasują się zespół miejski Starego Lwowa (kamienice, kościoły, cmentarze) oraz zamki rozrzucone na zachodniej i częściowo centralnej Ukrainie, głównie w dawnej ziemi halickiej i na Podolu. W przypadku obiektów odnoszących się do przeszłości szczególny status mają miejsca pochówku ofiar terroru stalinowskiego (Piatichatki-Charków, Bykownia), które były miejscem cierpień zarówno Polaków jak i Ukraińców.

Autorzy raportu poddali analizie zróżnicowania wyników badań ilościowych i jakościowych w obrębie kraju. Wnioski nie dają podstaw do twierdzenia, iż istnieją czy to dwie (po obu stronach Dniepru), czy to cztery (Zachód, Centrum, Wschód i Południe) Ukrainy. Jeśli idzie o pamięć, tożsamość i stosunek do dziedzictwa związanego z polską oraz kultury polskiej, na Ukrainie można mówić, wg autorów raportu, o istnieniu nie „płyt”, które dzielą „uskoki tektoniczne”, lecz o całej „gamie” poglądów.

Wobec dominacji problematyki II wojny światowej w obecnym dialogu historycznym między Ukrainą a Polską, istotne są wyniki badania, które pokazują, że w postrzeganiu przeszłości przez  ukraińską inteligencję istniały całe epoki w stosunkach wzajemnych, w których relacje miały charakter równorzędny (średniowiecze – do połowy XIV w.), współpraca i wymiana przeważała nad konfliktami (XIX w.) lub polski wpływ miał znaczenie niemal wyłącznie pozytywne (od 1991 r.). To właśnie fakty, postacie, zjawiska przede wszystkim z tych okresów niosą ze sobą pozytywny potencjał dla rozwoju współczesnych relacji.

Autorami raportu „Ukraińcy o historii, kulturze i stosunkach polsko-ukraińskich” Narodowego Centrum Kultury/Instytut Studiów Politycznych PAN (tu można go pobrać w formacie PDF) są: Tomasz Stryjek, Joanna Konieczna-Sałamatin, Kamila Zacharuk.

Kresy24pl/NCK (HHG)

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: