Polak u źródeł ukraińskiej myśli narodowej

Będąc na czele Komitetu Ratunku Ukrainy – organizacji, działającej na rzecz ratowania Ukraińców pod czas Wielkiego Głodu, Polak Hipolit Olgierd Boczkowski odbył wizyty do wielu krajow, opowiadając o straszliwych zbrodniach bolszewickiego reżimu w radzieckiej Ukrainie.

W historii czesko-ukraińskich stosunków w XX wieku zasługuje na uwagę niezmiernie ważna i ciekawa postać Hipolita Olgierda Boczkowskiego. Socjolog, etnolog i politolog był bliskim przyjacielem i nawet uczniem Tomáša Masaryka, pierwszego prezydenta Czechosłowacji. Aktywnie działał na polu naukowym i publicystycznym na rzecz kultury czeskiej i ukraińskiej. Boczkowski był z pochodzenia Polakiem.

Nie wiadomo, co wpłynęło na wybór życiowy młodego Hipolita i przekonało jego do działania na rzecz innych kultur, a nie ojczystej. W archiwum państwowym (Держархів Кіровоградської області) pod sygnaturą ф. 722, оп. 1, спр. 1, арк. 74. znajduje się metryka Boczkowskiego, świadcząca o tym, że urodził się on 1 marca 1885 roku w polskiej rodzinie i został ochrzczony w kościele w Jelizawetgradzie, obecnie Kropywnycky (b. Kirowograd). Matka pochodziła z Litwy z rodu Rajeckich. Pod taką samą datą był zapisany rodzony brat Hipolita – Mieczysław, który umiera w grudniu tegoż roku. W rodzinie później rodzi się jeszcze jeden syn Tadeusz.

Ponieważ Boczkowski-senior pracował na kolei, rodzina czas od czasu w związku z przydziałami na różne stanowiska przemieszczała się z miejsca na miejsce. Prawdopodobnie Hipolit urodził się w jednej z miejscowości pod Kirowogradem, później mieszkali w obecnym Dniepropietrowsku i w końcu osiedli w samym Kirowogradzie nieopodal dworca kolejowego. W 1903 roku chłopak skończył z wyróżnieniem miejscową szkołę i w 1905 roku emigruje z rodzinnych stron. Jego brat Tadeusz kontynuował studia i niebawem został księdzem rzymskokatolickim.

Zdolny, władający dziesiątkiem języków, m. in. gruzińskim i celtyckim, w 1906 roku na krótko osiedlił się w Krakowie. Po dług latach studiów ekonomicznych w Petersburgu, planował kontynuować je właśnie tu. Z nieznanych powodów jednak trafił na Uniwersytet Karola w Pradze na wydział filozoficzny, gdzie studiował do 1909 roku. Później wspominał, że do Europy jechał tak, jakby uciekał z więzienia do swego domu ojczystego.

W Pradze zapoznaje się z polskim środowiskiem i pozostały wspomnienia o jego aktywnej działalności w tych strukturach. Pierwsze znane opracowania jego autorstwa ukazało się w wieku 22 lat pt. „Ruské politické strany a skupiny” (Rosyjskie partie polityczne oraz zrzeszenia). W 1908 roku student zbliża się ze znanym już naukowcem i politykiem Tomášem Masarykiem. Pod jego wpływem zaczyna interesować się ideami narodowymi i nacjonalistycznymi oraz odpowiednimi ruchami politycznymi. W tym czasie ukazują się i pierwsze jego artykuły na ten temat nacjonalizmu. Obiektem zainteresowania naukowca Boczkowskiego stają się prądy narodowe w Czechach i Finlandii. W pracy szczególnie pomagało mu władanie językami. Pod koniec studiów Hipolit rozmawiał na około dwudziestu językach, w tym nauczył się ukraińskiego.

Po studiach Hipolit Boczkowski zaangażował się w badania ukraińskiego ruchu narodowego. W tym czasie także zaczyna działać na rzecz rozwoju ukraińskiego ruchu narodowego Wacław Lipiński herbu Brodzic, Polak z Wołynia. W 1909 roku ukazuję się w Krakowie jedna z pierwszych jego prac „Szlachta na Ukrainie. Udział jej w życiu narodu ukraińskiego na tle jego dziejów”.

Nie wiadomo, czy pobudki działania na rzecz rozwoju kultury ukraińskiej i zaangażowania się w ideologię narodową Ukraińców były identyczne u Lipińskiego i Boczkowskiego. Faktem jest, że dzisiaj uważani są za ideologów ukraińskiego nacjonalizmu i zasad, którzy posłużyły do powstania ruchu narodowościowego po I wojnie światowej.

Jako naukowiec, Boczkowski przyczynił się do powstania ukraińskiej dziedziny naukowej, znanej jako nacjologia, czyli nauka o nacjonalizmie. W 1910 roku, w ślad za pracami Lipińskiego, spod pióra Boczkowskiego świat ujrzała praca „Pytanie ukraińskie”. W następne lata naukowiec publikuje artykuły naukowe dotyczące ruchy narodowego w środowisku polskim, białoruskim, fińskim, litewski i łotewskim. W 1916 roku w Wiedniu wydaje pracę pt. „Ujarzmieni narody imperium carskiego, ich odrodzenie narodowe oraz dążenia autonomiczne”.

Oprócz nauki, po 1918 roku Hipolit Boczkowski angażuje się w politykę ukraińską i przyczynia się do powstania misji dyplomatycznej (odpowiednik MSZ). Z 1923 roku pracuje na stanowisku docenta w ukraińskiej akademii w Pradze oraz przyjeżdża na wykłady do innej ukraińskiej placówki w Podebradach. W 1933 roku staje na czele Komitetu Ratunku Ukrainy. Była to organizacja, działająca na rzecz uratowania Ukraińców pod czas Wielkiego Głodu. Będąc na jej czele, odbył wizyty w wielu krajach, opowiadając o straszliwych zbrodniach Sowietów w radzieckiej Ukrainie.

Zmarł w 1939 roku po wybuchu II wojny światowej. Po sobie pozostawił około tysiąca naukowych i publicystycznych artykułów i dziesiątki prac naukowych.

Jan Matkowski

Kresy24.pl/za: Słowo Polskie

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: