Kolejne odkrycie archeologiczne w Kosowie na Białorusi

Budynek Sejmiku powiatowego w Kosowie (lata 20. XX w.).

Od trzynastu lat trwają pracę renowacyjno-konserwatorskie przy unikatowym dla ziemi brzeskiej pomniku architektonicznym – kosowskim pałacowo-parkowym zespole, założonym przez Wandalina Pusłowskiego w latach 30-ch XIX wieku. Obok konserwatorów zabytków, aktywnie pracują tam archeolodzy. Każdy kolejny sezon ich pracy otwiera nowe karty historii tego wspaniałego architektonicznego zabytku.

Podczas prac archeologicznych jeszcze w 2018 roku na terenie rezydencji Pusłowskich, w bezpośrednim sąsiedztwie z drogą Kosów-Milejki, zauważono fragmenty kamienicy końca XIX – pierwszej połowy XX wieków.

W wyniku kwerendy archiwalnej ustalono, że w tym miejscu, na wzgórzu pomiędzy kompleksem leśnym a drogą Kosów-Milejki, w latach 20-ch XX w. znajdował się budynek administracyjny Sejmiku powiatowego [2]. W powiecie Kosowskim, który był jednym z najmniejszych w województwie Poleskim, Sejmik powiatowy został utworzony na początku 1924 roku.

Na fotografii archiwalnej widzimy, że umieszczony na naturalnym wzniesieniu, murowany piętrowy budynek Sejmika powiatowego został zbudowany w stylu dworkowym, charakterystycznym dla architektury zachodnich gubernii Rosyjskiego Imperium pod koniec XIX w. oraz w XX w. w okresie II RP. Zachodnia fasada budynku ze środkowym ryzolitem i wejściem głównym zwieńczona niewysokim trójkątnym frontonem. Przed wejściem głównym znajduje się masywny ganek otwarty z zewnętrznymi schodami, nad wejściem – balkon z metalowym ogrodzeniem. Nad prostokątnymi oknami górnej kondygnacji oraz nad drzwiami na balkon umieszczone okienka arkadowe. Narożniki bubynku udekorowane rustykowaniem. Dach budynku czterospadowy, z dwoma masywnymi kominami.

Można więc by było wnioskować, że budynek ten powstał w połowie lat 20. ubiegłego wieku w ramach budowy kolonii urzędniczej. Wg założeń projektowych inż. Stefana Sałomowicza, kolonia miała być zlokalizowana na płn.-wsch. od pałacu Pusłowskich, wzdłuż drogi Kosów-Milejki [3, s.57]. Jednak czy projekt Sałomowicza budowy kolonii urzędnicze został zrealizowany do końca? Istnieją pewne wątpliwości z powodu rozbieżności na mapie WIG z 1932 r. oraz wojskowej mapie radzieckiej z 1939 r.

Według relacji starszych mieszkańców Kosowa, w dwudziestoleciu międzywojennym wzdłuż drogi Kosów-Milejki znajdowało się 5 domków urzędniczych; w czasie II WŚ podczas pożaru Kosowa w 1942 roku wiele rodzin żydowskich chroniło się w tych domkach, później wszystkie domy, oprócz domu wicestarosty Stanisława Rudnickiego zostały spalone przez partyzantów radzieckich [4].

Tak więc archeolodzy postawili sobie za cel główny w 2019 roku przeprowadzenie zakrojonych na szeroką skalę prac wykopaliskowych na miejscu b. kamienicy na wzgórzu przy drodze Kosów-Milejki. Powierzchnia placu wykopaliskowego wyniosła 320 m2 (fot.2). W trakcie prac odkryto resztki kamienicy (na planie 14,5 x 18,5 m) na masywnych fundamentach, ze ścianami o grubości od 70 do 90 cm. Odkryto przy tym rozplanowanie wewnętrznych pokoi na parterze budynku, istnienie piwnicy, szamba i systemu kanalizacji.

Odsłonięte konstrukcje budynku Sejmika powiatowego (2019 r.)

Pozostanie jednak wciąż tajemnicą los tego budynku, bowiem podczas prac wykopaliskowych ustalono m.in., że został on zniszczony w wyniku eksplozji. Świadczy o tym wykryty w tym miejscu lej po wybuchu oraz charater uszkodeń fundamentów i pomieszczeń piwnicy. Czy wybuch ten nastąpił w wyniku trafienia w budynek pocisku artyleryjskiego lub bomby lotniczej, czy też po odpaleniu celowo podłożonego ładunku wewnątrz budynku, niestety nie da rady dokładnie ustalić. Jednak biorąc pod uwagę wspomnienia miejscowej ludności o działalności partyzantów radzieckich na tym terenie podczas II WŚ, – o planowym i systematycznym niszczeniu wielu architektonicznych obiektów (spalono wówczas domy kolonii urzędniczej, pałac Pusłowskich, dworek Kościuszków), można przypuścić, że zniszczenie budynku Sejmika stało się jednym z ogniw w tym łańcuchu tragicznych wydarzeń.

W trakcie badania pozostałości po kamienicy odnotowano resztki warstw kulturowych, sąsiadujących z południową oraz z zachodnią częściami budynku. Brak bardziej wyrazistych warstw tłumaczy się przede wszystkim funkcjonalnym przeznaczeniem budynku (budynek administracyjny) oraz brakiem jakiej-kolwiek działalnosi człowieka. Podczas wykonania prac badawczych została zebrana kolekcja materiału archeologicznego, datowana okresem drugiej połowy XIX – pierwszej połowy XX wieku. Ogólna liczba zebranych artefaktów wyniosła 156 jednostek.

Pośród odnalezionych artefaktów warto wymienić miedziane rosyjskie monety 1866 i 1864 roków oraz okrągłego kształtu nakładkę dekoracyjną, wykonaną z metalu kolorowego z wizerunkiem rodu Pusłowskich herbu “Szeliga”. Być może, jest to część guzika od munduru galowego kogoś z administracji rezydencji lub przedstawicieli rodu.

Metalowa nakładka z herbem rodowym Pusłowskich “Szeliga” z budynku Sejmika powiatowego
Kolekcja płytek ceramicznych też nie jest wielka, natomiast zebrano znacznie większą kolekcję wyrobów szklanych, szczególnie naczyń aptekarskich, co potwierdza relację miejscowych mieszkańców o tym, że w tym budynku przed II WŚ funkcjonowała także apteka.

Analizując wszystkie zebrane dane można stwierdzić, że resztki kamienicy należą do budynku, w którym ulokowany był Sejmik powiatowy w okresie międzywojennym II RP. Jednak odnalezione artefakty, datowane na drugą połowęXIX wieku (monety z lat 60-ch XIX w., fragmenty guzików z herbami Pusłowskich, wymiary cegieł i in.), także rozwiązania konstrukcyjne budynku oraz technika wykonania elementów budowlanych, pozwalają na delikatne przypuszczenie, że ten budynek powstał już pod koniec XIX wieku i był  wykorzystywany na potrzeby administracyjne, wchodząc w skład kompleksu dworsko-pałacowego. W okresie międzywojennym natomiast został dostosowany do potrzeb administracji samorządu powiatowego.

Obecnie powstaje kwestia konserwacji i zachowania pozostałości obiektu, włączenia go oraz dostosowania do potrzeb całości pałacowo-parkowego zespołu rezydencji Pusłowskich.

A.Baszkow,

polesie.org/Brześć

Żródła:

Башков, А. А. Шляхетские резиденции Брестчины в свете археологических исследований: Ружаны, Скоки, Коссово, Закозель : монография / А. А. Башков ; М-во образования Респ. Беларусь, Брест. гос. ун-т им. А. С. Пушкина. – Брест : БрГУ, 2017, ‑ 287 с.
Kresy ilustrowane. Numer Kosowski. Wydawca i kierownik literacki: W. Mondalski. RokII.Nr. 12. zdnia 15 listopada 1925 r. [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://sources.ruzhany.info/074_1.html ‑ Дата доступа: 03.12.2019.
Budowa domów dla urzędników w województwach wschodnich. – Warszawa, 1925. – 64 s.
Iwaniec, E. Kosów Poleski i Mereczowszczyzna w czasie okupacji niemieckiej (1941‑1944). Część pierwsza: do sierpnia 1942. / E. Iwaniec // Białoruskie Zeszyty Historyczne – № 39 – 2013. ‑ s. 231‑276.
[Электронный ресурс]. Режим доступа: https://winestreet.ru/article/cognac-guide/578/; https://investory.pro/shystov; https://alcofan.com/marka-konyaka-shustov.html ‑ Дата доступа: 16.12.2019

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: