Gdy nie ma wroga, trzeba go wymyślić

W latach 30. ubiegłego wieku przez Związek Sowiecki przetoczyła fala terroru rozpętana przez Stalina, pragnącego zachować pełnię władzy. Jej ofiarą padli niedawni towarzysze i współpracownicy genseka. Lata 1936-1938 przeszły do historii jako „wielka czystka”, w wyniku której została wyniszczona w Związku Sowieckim elita polityczna, partyjna i intelektualna.

W trakcie tych działań zlikwidowano niemal wszystkich komisarzy ludowych, prawie cały korpus oficerski Armii Czerwonej, m.in. trzech z pięciu marszałków, w tym Michaiła Tuchaczewskiego, niemal cały średni i wyższy aparat partyjny. Nie oszczędzono rodzin zgładzonych. Bolszewicko-komunistyczna machina tworzyła obraz domniemanego wroga.

Pretekstem do wykonania wyroków śmierci były wyimaginowane winy oskarżonych, np. spiskowanie przeciwko Stalinowi. Potężna operacja likwidacji najbardziej aktywnych warstw spo- łeczeństwa sowieckiego została rozszerzona na przedstawicieli innych narodów zamieszkujących ZSRS. W tym celu Nikołaj Jeżow wskrzesił w aktach dawno już rozwiązaną Polską Organizację Wojskową Przez dwa lata NKWD z rozkazu Jeżowa i Stalina konsekwentnie mordowała Ukraińców, Polaków, Białorusinów, Rosjan i Niemców.

W ramach tzw. operacji polskiej od Zbrucza do Moskwy funkcjonariusze NKWD zabili ponad 120 tys. mężczyzn i kobiet polskiego pochodzenia. Nie oszczędzono nawet Polaków komunistów, którzy dobrowolnie uciekli z II RP z powodu przekonań ideologicznych. Bilans ogólny wielkiej czystki to około miliona straconych, parę milionów aresztowanych i zesłanych do łagrów. Wojna Stalina przeciwko własnemu narodowi rozpoczęła się od listu Jeżowa.

               List przewodni do rozkazu Jeżowa nr 00485 z dnia 11.08.1937 r. Ściśle tajne

Przesyłamy razem z niniejszym rozkazem tajny dokument o faszystowsko-powstańczej, szpiegowskiej, dywersyjnej, defetystycznej i terrorystycznej działalności wywiadu polskiego w ZSRS, a także materiały ze śledztwa w sprawie POW, które ujawniają obraz długoletniej i stosunkowo bezkarnej działalności dywersyjno-szpiegowskiej wywiadu polskiego na terytorium Związku Sowieckiego. Z materiałów tych widać, że wywrotowa działalność wywiadu polskiego była i nadal jest prowadzona, że bezkarność tej działalności można wyjaśnić jedynie złą pracą organów.

Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego i brakiem należytej uwagi czekistów wobec tego zagro- żenia. Nawet teraz praca nad likwidacją polskich grup dywersyjno- -szpiegowskich i organizacji POW w terenie nie rozwinęła się w pełni. Tempo i skala śledztwa są skrajnie małe. Podstawowe kontyngenty wywiadu polskiego nie zostały nawet zewidencjonowane (z ogólnej masy zbiegów z Polski, liczącej około 15 tys. ludzi, zarejestrowano w całym Związku Sowieckim tylko 9 tys. osób).

W zachodniej Syberii spośród znajdujących się na jej terytorium ok. 5 tys. zbiegów zarejestrowano nie więcej niż 1 tys. Taka sama sytuacja jest z ewidencją emigrantów politycznych z Polski. Jeśli zaś chodzi o pracę agenturalną, to jej prawie zupełnie brak. Co więcej, istniejąca agentura z zasady jest podwójna, podstawiona przez polski wywiad.

Niewystarczająco zdecydowana likwidacja kadr wywiadu polskiego jest bardzo niebezpieczna. Zwa- żywszy że kiedy zostało rozbite moskiewskie centrum POW i aresztowano wielu najaktywniejszych jego członków, wywiad polski, przewidując nieuchronność dalszych wpadek, próbuje uruchomić, a w poszczególnych przypadkach już uruchamia, nową siatkę dywersyjną w systemie gospodarki ZSRS, a przede wszystkim w obiektach o charakterze obronnym.

W związku z tym podstawowym zadaniem organów GZBP jest w chwili obecnej rozbicie antysowieckiej działalności wywiadu polskiego i pełna likwidacja nietkniętych dotąd szerokich dywersyjno-powstańczych komórek POW i podstawowych kontyngentów ludzkich wywiadu polskiego w ZSRS.

Rozkaz operacyjny Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRS nr. 00485, Moskwa 11 sierpnia 1937 roku Rozkazuję:

1. Od 20 sierpnia 1937 rozpocząć szeroką operację w celu pełnej likwidacji lokalnych organizacji POW, a przede wszystkim jej kadry dywersyjno-szpiegowskiej i powstańczej w przemyśle, komunikacji, w sowchozach i kołchozach. Cała operacja powinna zostać zakończona w ciągu 3 miesięcy, tj. do 20 listopada 1937.

2. Aresztowaniu podlegają: a. ujawnieni w trakcie śledztwa i dotychczas nieodszukani najaktywniejsi członkowie POW, według załączonej listy; b. wszyscy pozostali w ZSRS jeńcy wojenni Wojska Polskiego; c. uciekinierzy z Polski, niezależnie od czasu przybycia do ZSRS;

d. emigranci polityczni i wymienieni z Polską więźniowie polityczni; e. byli członkowie PPS i innych polskich antysowieckich partii politycznych; f. najaktywniejsza część miejscowych antysowieckich nacjonalistycznych elementów z polskich rejonów.

3. Operację aresztowań przeprowadzić w dwóch turach:

a. w pierwszej kolejności aresztowaniu podlegają wymienione wyżej kontyngenty pracujących w organach NKWD, Armii Czerwonej, zakładach zbrojeniowych, na wydziałach zbrojeniowych wszystkich innych zakładów, w komunikacji kolejowej, śródlądowej, morskiej i lotniczej, w gospodarce energetycznej wszystkich przedsiębiorstw przemysłowych, w zakładach rafineryjnych i gazowniczych;

b. w drugiej kolejności aresztowaniu podlegają wszyscy pozostali pracujący w przedsiębiorstwach przemysłowych niemających znaczenia dla obronności kraju, w sowchozach, kołchozach i urzędach.

4. Równocześnie z aresztowaniami rozpocząć pracę śledczą. Podstawowy nacisk w śledztwie kłaść na całkowite zdemaskowanie organizatorów i kierownictwa grup dywersyjnych w Rejonie im. Juliana Marchlewskiego na Ukrainie przy granicy z Polską i Kojdanowskim Polskim Rejonie Narodowościowym im. Feliksa Dzierżyńskiego na Białorusi.

Wszystkich ujawnionych w zeznaniach osób aresztowanych szpiegów, szkodników i dywersantów – natychmiast aresztować. Do prowadzenia śledztwa wydzielić grupę specjalną pracowników operacyjnych.

5. Wszystkich aresztowanych, w miarę ujawniania ich winy w trakcie śledztwa, dzielić na dwie kategorie: a. pierwsza kategoria, do której należy cała szpiegowska, dywersyjna, szkodnicza i powstańcza kadra polskiego wywiadu, podlega rozstrzelaniu; b. druga kategoria – mniej aktywni z nich – podlegają karze wię- zienia lub obozu na okres od 5 do 10 lat. […]

6. Z zaliczonych w toku śledztwa do pierwszej i drugiej kategorii co 10 dni sporządzać spisy z krótkim przedstawieniem materiałów śledczych i agenturalnych, charakteryzujących stopień winy aresztowanego; spisy kierować do ostatecznego zatwierdzenia przez Komisariat Ludowy Spraw Wewnętrznych ZSRS. Zaliczenia do pierwszej lub drugiej kategorii na podstawie analizy materiałów śledczych i agenturalnych dokonuje komisarz ludowy spraw wewnętrznych republiki, szef zarządu NKWD obwodu lub kraju wspólnie z odpowiednim prokuratorem republiki, obwodu lub kraju.

Spisy mają być kierowane do NKWD ZSRS, podpisane przez komisarza ludowego spraw wewnętrznych republiki, szefa zarządu NKWD oraz prokuratora odpowiednich republik, krajów i obwodów. Po zatwierdzeniu spisów w NKWD ZSRS i przez prokuratora Związku Sowieckiego wyrok natychmiast podlega wykonaniu, tj. skazani pierwszej kategorii są rozstrzeliwani, a skazani drugiej kategorii kierowani do więzień i obozów zgodnie z kontyngentami NKWD ZSRS.

7. Zaprzestać zwalniania z wię- zień i obozów po zakończeniu odbywania kary skazanych z oskarżenia o szpiegostwo polskie. O każdym z nich przedstawić materiał do rozpatrzenia przez Specjalne Kolegium NKWD ZSRS.

8. Całą pracę nad rozbiciem POW i wszystkich pozostałych kontyngentów wywiadu polskiego umiejętnie i przemyślanie wykorzystać do pozyskania nowej agentury po polskiej stronie. Przy doborze agentury zwrócić szczególną uwagę na środki zabezpieczające organy NKWD przed przeniknięciem do sieci podwójnych agentów wywiadu polskiego. Spisy przeznaczonych do zwerbowania agentów z wyczerpującą ich charakterystyką kierować do zatwierdzenia przez szefa Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego tow. Frinowskiego.

9. O przebiegu operacji donosić telegraficznie co 5 dni, tj. 1, 5, 10, 15, 20, 25 i 30 każdego miesiąca. Komisarz ludowy spraw wewnętrznych ZSRS generalny komisarz bezpieczeństwa państwowego N. Jeżow. Z zgodność z oryginałem: sekretarz operacyjny GZBP ZSRR kombryg Ulmer.

Jan Matkowski/Wrzesień 2015 nr 9 (38) – Słowo Polskie