Z kresowej półki bibliofila (29) – „Ryga w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej (1581–1621)”

12 grudnia 2023 roku w Radzie Miasta Rygi odbyła prezentacja łotewskojęzycznego wydania książki „Ryga w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej (1581–1621)” autorstwa Anny Ziemlewskiej.

W uroczystości udział wzięli wicemer Rygi Linda Ozola i ambasador RP w Rydze Monika Michaliszyn oraz przewodniczący zarządu Polska Fundacja Narodowa Marcin Zarzecki. Głos zabrał także Metropolita Rygi ksiądz arcybiskup Zbigniew Stankiewicz. Prezentacji towarzyszyła również dyskusja historyków z udziałem prof. Gvido Straube dyrektora Instytutu Historii Uniwersytetu Łotewskiego, Kārlisa Zvirgzdiņša dyrektora Archiwum Historii Łotwy oraz historyka Edvardsa Seliški. Moderował dyskusję dziennikarz i publicysta Ansis Bogustovs.

Blisko 300-stronicowe tłumaczenie książki Anny Ziemlewskiej pt.: „Ryga w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej (1581–1621)” to jedna z niewielu publikacji historycznych, poświęconych stolicy Łotwy. Jest to pierwsze wydanie, tak dogłębnie analizujące okres, gdy miasto było włączone do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Autorka skupia się głównie na wpływie jaki na Rygę miała Rzeczpospolita Obojga Narodów oraz na wzajemnych relacjach między koroną a miastem. Wydanie publikacji zostało sfinansowane ze środków Polskiej Fundacji Narodowej.

 „Lata przynależności Rygi do Rzeczypospolitej były dla miasta dobrym i twórczym okresem; za czasów Stefana Batorego Ryga bogaciła się, przez miejscowe porty płynęło mnóstwo towarów z terytorium Rzeczypospolitej”

– powiedziała ambasador RP na Łotwie Monika Michaliszyn podczas promocji łotewskojęzycznego wydania książki „Ryga w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej (1581–1621)” autorstwa Anny Ziemlewskiej.

Jak podkreśliła Monika Michaliszyn, prezentowana książka to wiarygodne źródło, które zmienia stereotyp na temat tego, czym były czasy, kiedy ziemie łotewskie były w granicach Rzeczypospolitej. Jest też opowieścią o tym, że nasza współpraca w regionie oparta o wzajemny szacunek i relacje partnerskie prowadzi do tego, że wszyscy się bogacimy i jesteśmy silniejsi, dodała.

„Tak zwane polskie czasy to określenie, którego bardzo nie lubię, bo ono się tutaj źle kojarzy. Jednym tchem wymienia się tu rosyjskie czasy, szwedzkie czasy, niemieckie czasy, które wynikały z zajęcia ziem… My tych ziem nie zajmowaliśmy, nie byliśmy konkwistadorami, nas poproszono o to, byśmy obronili ówczesne ziemie liwońskie przed niebezpieczeństwem, które groziło ze wschodu, tj. przed wojskami cara Iwana Groźnego”

– wyjaśniła ambasador.

Jak kontynuowała Monika Michaliszyn, autorka publikacji fachowo i klarownie opowiedziała o tym, że okres, kiedy Ryga przynależała do Rzeczypospolitej i kiedy panował król Stefan Batory, to były dobre czasy dla miasta pod wieloma względami. Batory podejmował wiele inicjatyw mających na celu edukację warstw niższych, wprowadzał też inicjatywy ustawodawcze, które wpływały na to, że miasto i ziemie łotewskie bogaciły się i rozwijały, wskazała.

„Batory dbał o autochtonicznych mieszkańców, Łotyszy, np. nadał im prawo ubiegania się o obywatelstwo miasta, sprowadził tu jezuitów, którzy z kolei założyli pierwsze szkoły dla dzieci chłopów łotewskich, rzemieślników; jezuici założyli też pierwszą szkołę średnią na ziemiach łotewskich, czyli kolegium jezuickie”

– wymieniała ambasador.

Po związaniu się ówczesnych władców ziem łotewskich z Rzecząpospolitą miasto otrzymało przywileje: zostały zniesione cła, przez ryskie porty płynęło bogactwo towarów, co automatycznie wpływało na bogacenie się włodarzy miasta, kontynuowała Monika Michaliszyn. Ten okres był najprawdopodobniej najbogatszym w historii Rygi, zaznaczyła polska ambasador.

„Ponieważ w łotewskiej historiografii okres panowania Batorego w Rydze jest opisany bardzo jednostronnie, krytycznie i niesprawiedliwie, bardzo nam zależało, by pokazać dobrze napisaną historię w oparciu o archiwa łotewskie, która udowadnia, że to były czasy dobre, twórcze, bogate”

– powiedziała ambasador Michaliszyn.

Patrząc na to z perspektywy dzisiejszej, widać, że nasza ówczesna współpraca regionalna, którą moglibyśmy dziś porównać do formatu Polska plus kraje bałtyckie czy do Inicjatywy Trójmorza, popłaca – kontynuowała.

Ambasador, pytana o ślady tamtych czasów w dzisiejszej Rydze, zaznaczyła, że w Domu Bractwa Czarnogłowych na ryskim Starym Mieście portret Batorego otwiera galerię królów.

„Swego rodzaju pomnikiem Batorego jest katolicka katedra św. Jakuba, ponieważ to Batory zwrócił ją katolikom. Staramy się też o zawieszenie w mieście tablicy poświęconej twórcom kolegium jezuickiego i samej szkole”

– zaznaczyła ambasador.

„Myślę, że to początek odzyskiwania przez Batorego właściwego mu miejsca w historii Rygi i Łotwy. Dobra pamięć o tym, co zrobił, mu się należy”

– oceniła ambasador.

„Ze względu na toczące się w tamtym czasie liczne wojny to był trudny okres w historii tych ziem. Ale byłabym daleka od tego, by wiązać to z obecnością polską. To jest nasze zadanie, byśmy pisali historię taką, jaka ona była, historię sprawiedliwą”

– podsumowała.

Wydanie zaprezentowanej w ryskiej radzie miasta książki sfinansowała Polska Fundacja Narodowa.

„Bardzo ważne są takie publikacje umożliwiające zrozumienie naszej wspólnej historii, która staje się coraz bardziej kluczowa w celu utrwalenia pokoju w naszym regionie. (Takie) publikacje budują zrozumienie, są przyczynkiem, pomostem do tego, by współpracować w pokoju, a nie dążyć do wojny”

– podkreślił podczas promocji Marcin Zarzecki, przewodniczący zarządu Polskiej Fundacji Narodowej.

Anna Ziemlewska, Ryga w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej (1581–1621), Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, rocznik 92 zeszyt 3, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2008, ss. 283, ISBN: 978-83-614-8724-1

Spis treści:

Wstęp 7
Rozdział I. Ryga wobec rozpadu średniowiecznych władztw terytorialnych w Inflantach /19
Polityczna i gospodarcza pozycja Rygi w średniowiecznych Inflantach /19
Rozpad wspólnoty inflanckiej i rywalizacja o Inflanty po ataku wojsk Iwana Groźnego /32
Próby podporządkowania Rygi przez Zygmunta Augusta /40
Konflikt wewnątrz miasta a kwestia podporządkowania się Rygi Zygmuntowi Augustowi /48
Między Litwą, Polską a Rzeszą – walka Rygi o niezależność (1562–1576) /53
Rozdział II. Podporządkowanie Rygi Rzeczypospolitej polsko-litewskiej (1577–1582) /61
Organizacja Inflant za czasów Stefana Batorego /61
Rokowania w sprawie podporządkowania Rygi Rzeczypospolitej /69
„Privilegium Stephaneum” oraz inne mandaty i przywileje regulujące funkcjonowanie Rygi w Rzeczypospolitej /77
Rozdział III. Ryga a Rzeczpospolita w okresie rozruchów kalendarzowych (1584–1589) /89
Napięcia społeczne i religijne w Rydze po włączeniu do Rzeczypospolitej /89
Wybuch rewolty /95
Konflikt wewnątrz miasta – walka opozycji mieszczańskiej z elitami władzy (grudzień 1584–styczeń 1585) /97
Narastanie konfliktu miasta z władzami zwierzchnimi – próby dyplomatycznego rozstrzygnięcia problemu /101
Radykalizacja postaw i eskalacja konfliktu między miastem a Rzecząpospolitą (wiosna 1586-koniec 1586) /105
Postawa Rygi podczas bezkrólewia i walki o tron (1587 rok) /110
Sprawa podporządkowania się Rygi Zygmuntowi III Wazie i pacyfikacja rozruchów (1588–1589 rok) /115
Rozdział IV. Ryga w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w czasach Zygmunta III (1589–1621) /131
Inflanty w czasach panowania Zygmunta III Wazy /131
Reformy wewnętrzne i przemiany społeczne w Rydze (1589–1621) /134
Ryga w życiu politycznym Rzeczypospolitej i Inflant; relacje z instytucjami państwa i prowincji /145
Stosunki religijne w Rydze; spory z jezuitami /171
Kontakty handlowe i pozycja gospodarcza Rygi w Rzeczypospolitej /185
Rozdział V. Udział Rygi w wojnie polsko-szwedzkiej w Inflantach (1600–1621) /209
Walki w Inflantach i udział Rygi w pierwszej fazie wojny (1600–1611) /210
Udział Rygi w walkach z wojskami Gustawa Adolfa (1617–1620) /232
Zdobycie Rygi przez Szwedów /236
Zakończenie /245
Bibliografia /251
Zusammenfassung /273
Indeks osobowy /275

RES na podst. wilnoteka.lt; Polska Fundacja Narodowa