Kresy w czerwieni (XVIII). „Oswobożdienije”

Sowiecki plakat propagandowy z września 1939 roku
Fot. Wikipedia – domena publiczna

Podpisany w Moskwie 28 września 1939 roku sowiecko-niemiecki układ o przyjaźni i granicy stanowił już faktyczny akt IV rozbioru Polski, mówiąc o „byłym Państwie Polskim” i wytyczał na jego terytorium wzdłuż Bugu „ostateczną granicę obustronnych interesów państwowych” obu agresorów – okupantów: Związku Sowieckiego i III Rzeszy.

Warto dodać, że w IV rozbiorze Polski uczestniczyły jeszcze dwa państwa: Słowacja, która już 13 września 1939 roku wprowadziła własny zarząd cywilny w zagarniętych polskich gminach na Spiszu i Orawie, oraz Litwa, której ZSSR na mocy paktu z 10 października 1939 roku „odstąpił” polską Wileńszczyznę.

Dla polskich Kresów Wschodnich, zagarniętych przez Związek Sowiecki, nastąpiło według komunistycznej propagandy „oswobożdienije” – czyli wyzwolenie.

Władze ZSSR, łamiąc prawo międzynarodowe, traktowały okupowane tereny (ponad 201 tys. km2, czyli ok. 51,6% obszaru II Rzeczypospolitej i ponad 13 mln ludności) jako trwałą zdobycz wojenną. Już w trakcie zajmowania przez Armię Czerwoną ziem polskich zamordowano co najmniej kilkuset cywilów, w ogromnej większości ziemian, zaś na porządku dziennym był udział RKKA w rabunkach i grabieżach (ograbiono ok. 3,1 tys. majątków ziemskich opowierzchni ok. 1,6 mln ha).

Władze sowieckie 22 października 1939 roku zorganizowały ściśle kontrolowane przez organy bezpieczeństwa wybory do zgromadzeń ludowych Białorusi Zachodniej i Ukrainy Zachodniej; 27 października 1939 roku Zgromadzenie Ludowe Ukrainy Zachodniej we Lwowie ogłosiło deklarację o przyłączeniu południowo-wschodnich terenów Państwa Polskiego (województwa: wołyńskie, tarnopolskie, stanisławowskie i wschodnia część województwa lwowskiego) do Ukraińskiej SSR, a 29 października 1939 roku z podobną deklaracją dotyczącą województw: białostockiego, nowogródzkiego, poleskiego i większości wileńskiego wystąpiło Zgromadzenie Ludowej Białorusi Zachodniej w Białymstoku. 1–2 listopada 1939 roku Rada Najwyższa ZSSR formalnie wcieliła okupowany obszar Polski  do Związku Sowieckiego: do Ukraińskiej SSR — 90 tys. km2 i ok. 7,5 mln osób, do Białoruskiej SSR — 105 tys. km2 i prawie 5 mln osób; ponadto Litwa otrzymała prawie 7 tys. km2 i ok. 0,5 mln osób (Wilno i okolice).

29 listopada 1939 roku obywatelom polskim przymusowo nadano obywatelstwo sowieckie, w tym obowiązek służby w Armii Czerwonej, zaś w lutym–maju 1940 roku odbył się spis ludności i wydanie dowodów osobistych (tzw. paszportyzacja). Władze okupacyjne dążyły do pozbawienia polskiej ludności woli oporu i do zaprowadzenia nowego ładu społecznego – dysponując rozbudowanym aparatem policyjnym (NKWD) stosowały terror wobec wszystkich narodowości zamieszkujących Kresy (Polaków, Żydów, Białorusinów, Ukraińców i Litwinów) i warstw społecznych, jednocześnie jednak, w celu wyeliminowania woli oporu, zwłaszcza wśród Polaków, okupant celowo zaogniał waśnie narodowościowe.

Do lata 1940 roku represjom w większym stopniu poddawano Polaków; zamordowano m.in. jeńców wojennych z obozów w Kozielsku (Katyń), Ostaszkowie (Miednoje) i Starobielsku (Charków), skazano na pobyt w łagrach działaczy politycznych, oficerów Wojska Polskiego, funkcjonariuszy Policji Państwowej, urzędników, właścicieli znaczniejszych majątków, leśników, osadników wojskowych, intelektualistów, uciekinierów wojennych, osoby oskarżone o uchylanie się od płacenia podatków lub oddawania kontyngentów. Rodziny aresztowanych były deportowane w głąb ZSSR – podczas 4 wielkich akcji wywózkowych (w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 roku oraz w czerwcu 1941 roku) wywieziono ponad 350 tys. osób. Władze okupacyjne przejęły własność II Rzeczypospolitej i prowadziły działania zmierzające do zniszczenia wszelkich śladów polskości. Przeprowadzono parcelację własności ziemskiej (od 1940 roku kolektywizacja gospodarstw chłopskich), zaś w grudniu 1939 roku dokonano wymiany waluty. Wszystkimi środkami zwalczano Kościoły i związki wyznaniowe. W szkołach, na uczelniach, w instytucjach kultury i prasie prowadzono indoktrynację ideologiczną. Współpracę z władzami okupacyjnymi podjęli działacze komunistyczni i część inteligencji.

Rysunek Clifforda Kenndy’ego Berrymanna
„Washington Star” (Waszyngton), IX 1939 r.

Jednak wraz ze wzmaganiem się terroru narastał opór społeczny przeciwko okupantowi, który polegał m.in. na odmowie udziału w głosowaniach, nieprzyjmowaniu paszportów sowieckich, uchylaniu się od służby wojskowej, podejmowaniu strajków przeciwko rusyfikacji szkoły. Pojawił się też mały sabotaż – różnego rodzaju nalepki i napisy antysowieckie, niszczenie głośników radiowych, zrywanie plakatów sowieckich, próba wywołania powstania w Czortkowie, w styczniu 1940 roku. Zaczęły powstawać struktury Polskiego Państwa Podziemnego, rozwijała się konspiracja Służby Zwycięstwu Polski, także Polskiej Organizacji Wojskowej (Grodno), działały tajne grupy młodzieży harcerskiej. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej 22 czerwca 1941 roku NKWD zamordowała wielu więźniów zarówno w więzieniach, jak i podczas ewakuacji na Wschód. Obszar dotychczasowej okupacji sowieckiej przeszedł pod okupację niemiecką. Jednak Polska, w wyniku przegranej kampanii wrześniowej 1939 roku rozdarta pomiędzy cztery okupacje (niemiecką, sowiecką, słowacką i litewską), walczyła nadal – już 30 września 1939 roku w Paryżu powołano najwyższe władze RP na uchodźstwie. Emigracyjnego Rządu Rzeczypospolitej nie uznało jedynie 7 państw na świecie – Niemcy, ZSSR, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia i Afganistan.

Ostatni żołnierz rosyjski opuścił Polskę jednak dopiero 17 września 1993 roku.

Ukrzyżowanie Polski przez Stalina i Hitlera – rysunek Chancela
„Match” (Paryż), 28 IX 1939 r

RTR

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na:

Powiązane wiadomości:

Kresy w czerwieni (XVI). Improwizowane zgrupowania Wojska Polskiego przeciw dwu wrogom Kresy w czerwieni (X). Flotylla Pińska Kresy w czerwieni (VI). Obrona Grodna Kresy w czerwieni (I)