Legendarny dysydent zmarł

Żores Miedwiediew. rosyjski mikrobiolog i genetyk urodził się 14 listopada 1925 w Tyflisie (Tbilisi) w sowieckiej Gruzji. Zmarł 15 listopada 2018 roku na zawał serca w Londynie w wieku 93 lat. Był pracownikiem naukowym Instytutu Radiologii Akademii Nauk Medycznych w Obnińsku. Stał się znany, kiedy władze radzieckie bezskutecznie usiłowały go umieścić w szpitalu psychiatrycznym w 1970, ujawniając prawdę o psychuszkach.

W wyniku ciężkiej rany otrzymanej na Półwyspie Tamańskim, Żores zajął się nauką po zdemobilizowaniu. Dostał się na wydział agrochemiczny Moskiewskiej Akademii Rolniczej im. K. A. Timiriazewa (Московскaя сельскохозяйственнaя академия им. К. А. Тимирязева – ТСХА/TSChA). Studia skończył w maju 1950 r., a w grudniu obronił pracę magisterską. Pierwszą pracę otrzymał w Nikitskim Ogrodzie Botanicznym (Никитский ботанический сад). Tam zdobył się na otwartą krytykę pseudonaukowych metod Łysenki, co spowodowało jego zwolnienie i powrót do Moskwy na wydział agrochemii TSChA.

Potem został zwolniony w 1962 r w związku z napisaniem książki „Nauka biologiczna i kult jednostki” (Биологическая наука и культ личности), która była szeroko rozpowszechniona w samizdacie. Sowiecki gazeta „Сельская жизнь” uznała ten tekst za oszczerczy. Następnie Żores trafił do pracy w Instytucie Radiologii Medycznej Akademii Nauk Medycznych ZSRS w Obnińsku, gdzie zorganizował laboratorium radiobiologii molekularnej.

Miedwiediew został przymusowo zatrzymany w 1970 roku w szpitalu psychiatrycznym, po opublikowaniu w samizdacie, a potem w USA książki potępiającej manipulacje naukowe w Związku Sowieckim – „Rozwój i upadki Łysenki” („Подъём и падение Лысенкo”/ „The Rise and Fall of T. D. Lysenko”). Do tego doszły dwie prace, opublikowane w samizdacie – „Międzynarodowa współpraca naukowców i granice państwowe” („Международное сотрудничество учёных и национальные границы”) oraz „Tajemnica korespondencji jest chroniona prawem” („Тайна переписки охраняется законом”).

Miedwiediew został aresztowany w maju 1970 r. w swoim domu w Obnińsku i przewieziony do szpitala psychiatrycznego w Kałudze, gdzie „specjaliści” zdiagnozowali u niego „początkową schizofrenię” i „paranoiczne urojenia o społeczeństwie reformatorskim ”. Naukowiec został skierowany do oddziału zamkniętego z innymi pacjentami, w tym dwoma więźniami politycznymi. Sprawa Miedwiediewa stała się głośna i wkrótce nastąpiły protesty.

Inni czołowi krytycy dyktatury monopartii KPZS, fizyk Andriej Sacharow i pisarz Aleksander Sołżenicyn, a także zachodni naukowcy protestowali przeciwko „psychuszkom”. Dzięki rozgłosowi Miedwiediew został zwolniony już po 19 dniach. Ośmielony, szybko napisał wraz z bratem-bliźniakiem Rojem jako współautorem, pracę „Kto jest szalony?” („Кто сумасшедший?”/ „A Question of Madness”), opowiadającą o tym, jak takie szpitale psychiatryczne były wykorzystywane do eliminowania dziesiątków krytyków systemu politycznego. Książka została wydana w USA i Wielkiej Brytanii w 1971 roku.

Władze sowieckie zmieniły wówczas technikę jego zwalczania. Miedwiediew był wielokrotnie zapraszany na wykłady za granicą, ale komuniści nie pozwolili mu na wyjazd aż do 1973 roku. Nieoczekiwanie dostał zgodę na przyjęcie rocznego stanowiska badawczego w National Institute for Medical Research (NIMR) w Londynie. Krótko po jego przybyciu został wezwany do ambasady sowieckiej, gdzie dyplomata powiedział mu, że został pozbawiony obywatelstwa.

Miedwiediew kontynuował pracę w wydziale genetyki NIMR aż do emerytury w 1991 roku. Poza pracą naukową napisał kilka książek. W woluminie opublikowanym w 1979 roku w Wielkiej Brytanii  Żores ujawnił nieznaną wcześniej katastrofę kysztymską (miasto Kysztym nie było w żaden sposób związany z zakładem Majak, ale oficjalnie Kysztym leżało najbliżej w stosunku do zakładu Majak). Ten wypadek jądrowy miał miejsce 29 września 1957 roku w Majaku – jednym z największych zakładów jądrowych ZSRS. Ośrodkiem położonym najbliżej zakładu jest ówczesne miasto zamknięte Oziorsk, i z tego powodu  pojawiła się w mediach nazwa „katastrofa kysztymska”. Po katastrofie zmarło na chorobę popromienną ponad 200 osób, zaś 10.000 zostało ewakuowanych, a 470.000 było narażonych na działanie promieniowania jonizującego, a obszar o długości 270 km i szerokości 20-40 km został wyłączony z użytku.

Później Miedwiediew napisał „The Legacy of Chernobyl” o eksplozji reaktora w Czarnobylu w 1986 roku. Stwierdził, że katastrofa była nieunikniona, pamiętając o złym stanie sowieckiego projektowania i inżynierii. Napisał także ważną książkę po angielsku o rolnictwie kołchoźnianym i sowchoźnianym w „Soviet Agriculture”, a także biografie dwóch ostatnich sowieckich przywódców: „Andropov” i „Gorbachev”, z których wszystkie przetłumaczono na język angielski. Miedwiediew napisał pamiętnik, składający się ze 115 rozdziałów, z których znaczna część została opublikowana w rosyjskich gazetach.

Gorbaczow przywrócił w 1990 r. obywatelstwo Miedwiediewowi, ale on i jego żona, Rita (z domu Busina) woleli pozostać w swoim domu na przedmieściach Londynu w Mill Hill. Oboje mieli fenomenalną energię i pracowali na swoich dwóch działkach prawie codziennie, aż do późnych lat 80. XX w.

Feliks Koperski

Zdjęcie: Wikipedia

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: