Rusza akcja poszukiwania grobów żołnierzy KOP na Kresach

Towarzystwo Miłośników Kultury Kresowej chce odnaleźć groby żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza i upamiętnić bohaterów, którzy zginęli w okresie II RP oraz podczas agresji Armii Czerwonej na Polskę 17 września 1939 roku.

Na efekty tej akcji można liczyć jeszcze w tym roku, ponieważ źródła historyczne są bogate w szczegóły akcji bojowych. Pomocne mogą być również przekazywane wśród mieszkańców Ukrainy rodzinne relacje.

Korpus Ochrony Pogranicza był formacją wojskową czasu pokoju utworzoną w 1924 do ochrony wschodniej granicy II Rzeczypospolitej przed penetracją agentów, terrorystów i zwartych uzbrojonych oddziałów dywersyjnych przerzucanych przez sowieckie służby specjalne z terenu ZSRS na terytorium.

KOP w kampanii 1939 roku

17 września 1939 r. Polskę od wschodu zaatakowało blisko 500 tys. żołnierzy Armii Czerwonej (oddziały pierwszego rzutu), zgrupowanych w dwa Fronty: Białoruski i Ukraiński. Pierwsze nieprzyjacielskie ataki padły na strażnice KOP – od wczesnych godzin rannych specjalne formacje Wojsk Ochrony Pogranicza NKWD, wspierane przez regularne wojska, rozpoczęły natarcie na całej długości granicy z ZSRS.

Do walki w obronie Kresów stanęły brygada „Polesie” i 7 pułków – „Wilno”, „Głębokie”, „Snów”, „Wilejka”, „Czortków”, „Sarny” oraz „Zdołbunów”. W skład poszczególnych pułków weszły 22 bataliony graniczne, 2 bataliony forteczne, 4 szwadrony kawalerii, dywizjon kawalerii, kompania saperów oraz podporządkowana dowództwu pułku „Głębokie” Półbrygada Obrony Narodowej „Dzisna” (2 bataliony). Korpus posiadał także własne służby (budownictwa, intendentury, inżynieryjno-saperską, łączności, uzbrojenia, taborów, weterynarii i zdrowia) oraz dywizjon żandarmerii.

Łącznie wzdłuż zaatakowanej przez Związek Sowiecki granicy stacjonowało ok. 12 tys. żołnierzy KOP (nie zdążono zmobilizować etatowej liczby 17,5 tys.), rozlokowanych w 190 strażnicach.

Ze względu na wcześniejszy wysiłek mobilizacyjny w ramach planu „Zachód”, 17 września Korpus nie był w stanie na długo związać walką wielokrotnie silniejszych sił wroga. Granica wschodnia była słabo obsadzona, a w garnizonach sporą część stanowili rezerwiści.

„Polska doktryna wojenna nie zakładała wojny na dwa fronty i to w dodatku ze znacznie silniejszymi przeciwnikami. Dlatego też wszystkie możliwe jednostki liniowe zostały rzucone do walki przeciwko Niemcom.

Scenariusz walk był podobny w różnych miejscach granicy. Żołnierze KOP albo podejmowali bój albo od razu poddawali się, będąc zupełnie zaskoczonymi atakiem wroga. Przeważnie po krótkotrwałej wymianie ognia, w obliczu kilkukrotnej przewagi Sowietów, wycofywali się w głąb terytorium Polski, w kierunku większych miejscowości. Żołnierze Korpusu brali później udział m.in. w obronie Wilna.

Po walkach w obronie granicy, rozproszone oddziały KOP wycofywały się w kierunku zachodnim; z części z nich 21 września gen. Orlik-Rückemann stworzył tzw. Grupę KOP (ok. 4 tys. żołnierzy), która, maszerując w kierunku Bugu, była cały czas nękana przez nieprzyjaciela. Po przekroczeniu rzeki Korpus walczył w bitwie pod Szackiem (28-29 września). Swój szlak bojowy żołnierze KOP zakończyli pod Wytycznem (1 października), kiedy to – w obliczu ogólnego wyczerpania i braku amunicji – dowódca Korpusu podjął decyzję o zaprzestaniu walk, czego konsekwencją było rozwiązanie formacji. Część żołnierzy przeszła do konspiracji, inni zasilili szeregi polskich formacji zbrojnych na obczyźnie, walczących o niepodległą ojczyznę.

Wielu żołnierzy KOP, którzy trafili w czasie kampanii 1939 r. do sowieckiej niewoli, stało się ofiarami zbrodni katyńskiej. Dotychczas ustalono nazwiska 646 zamordowanych przez NKWD żołnierzy Korpusu – 238 z nich było więźniami obozu w Kozielsku, 142 przetrzymywano w Starobielsku, a 83 – w Ostaszkowie. Kolejne 43 nazwiska znajdują się na tzw. liście ukraińskiej. Nie wiadomo, gdzie było więzionych 140 pozostałych ofiar.

WIĘCEJ o akcji poszukiwania grobów KOP

Kresy24.pl/dzieje.pl, muzhp.pl