„Na straconych posterunkach”

Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Literackie.

 

Po raz pierwszy tak jednoznacznie polski historyk wypowiedział się n.t.  Powstania Iwienieckiego 19 czerwca 1943 r.

„Na skutek otrzymanych meldunków o mających się odbyć aresztowaniach wśród ludności polskiej w Iwieńcu, komendant ośrodka postanowił uprzedzić plany Niemców i Sowietów i wykonać napad własnymi siłami” s. 450

Stwierdzenie to zakłóca zdanie, że „dopiero wówczas pod miasteczkiem pojawili się sowieccy partyzanci, którzy zostali wcześniej powiadomieni o planowanej akcji AK”.

Nie ma chyba w dotychczasowych opracowaniach dowodu na wcześniejsze powiadomienie ?

Dawid Zuchba „Daniło” kierownik wydziału specjalnego Brygady im. Czkałowa w prowokacyjnym liście z 6 maja 1944 r. do dowództwa Zgrupowania Stołpeckiego AK stwierdzał:

– „wy macie chęć obrócić broń przeciwko niemieckim potworom i powtórzyć iwienieckie wyczyny z czerwca 1943 r.”,

– „my ze swej strony, po spełnieniu takiego zamiaru, tj. po rozbiciu przez was Iwieńca zdejmiemy z was poprzednie obwinienia” s. 179

Iwieńczanie nie widzieli 19 czerwca 1943 r. Sowietów – Rosjan, a tylko Polaków. „ O jej, o jej  Polacy, Polacy ! Krzyczała na ulicy Stołpeckiej  mała Antosia Matusewicz. Janina Suchocka słyszała jak dzwonił dzwon na Białym Kościele, widziała zgrupowanie  koni w celu ich przeglądu pod kątem przydatności do niemieckiego wojska, widziała polskich konspiratorów… Ksawery Suchocki widział Rosjan w tym dniu podczas odpoczynku w wiosce Pohorełka k. Iwieńca.

Wydaje się, że jeżeli sowieccy partyzanci wiedzieli o polskim powstaniu, to była to wiedza konfidencjonalna, a Sowieci nie byli oficjalnie powiadomieni przez Polaków.

Kazimierz Krajewski jednoznacznie dementuje sowiecka propagandę. „To nie rozbicie  grupy sowieckiej z oddziału Zorina 17 listopada 1943 r. było przyczyną decyzji o likwidacji Zgrupowania Stołpeckiego AK, ale wcześniejszy rozkaz gen. Ponomarienki z 14 listopada 1943 r. w którym rozkazał rozbrojenie Polaków (s. 195).

Książka Kazimierza Krajewskiego to geneza, przebieg i skutki polskiej irredenty (dążenie do wyzwolenia narodowego, do niepodległości) na Polskich Kresach Wschodnich.

„Zgodnie z prawem międzynarodowym teren określany jako Kresy Wschodnie stanowił integralną część Rzeczypospolitej… w świetle prawa wszystkie decyzje władz ZSRR wobec tego terytorium i mieszkańców były bezprawne” (s. 163)

„Polacy  mieli pełne prawo do organizowania na  terenie swego państwa  walki o niepodległość” (s. 163)

Po przeczytaniu opracowania nasuwa się refleksja – „mickiewiczowskie  44” ! Rok 1944 jest dla Polskich Kresów kluczowy ! Chociaż nie ma ich już przy Polsce, duchem, sercem i, pochodzeniem wielu mieszkańców są nadal.

„Na straconych posterunkach” to de facto polska irredenta na Kresach podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu.  Tego co działo się po wojnie na Nowogródczyźnie, Wileńszczyźnie czy Grodzieńszczyźnie  w Polsce prawie nikt nie zna – oprócz ludzi stamtąd pochodzących i tam mieszkających.

Opracowanie to historyczne spektrum na całe Kresy Wschodnie: Wileńszczyznę, Nowogródczyznę, Polesie, Wołyń, Podole, Ziemię Lwowską, Tarnopolską, Stanisławowską…, to  wojenne i dramatyczne losy 27 i 30 Dywizji Armii Krajowej, to “Operacja Ostra Brama” i walki o Lwów.  To relacje z Litwinami, Ukraińcami, Żydami, Sowietami i Niemcami.

W tamtym czasie nie było wiadomo, że „to stracone posterunki”, to dopiero czasowa perspektywa mówi  o tym.

Po raz pierwszy Autor zaprezentował zdjęcie „pierwszego partyzanta Puszczy Nalibockiej Leonarda Dąbrowskiego”, który na pewno miał na imię Leonard „Lonia”, a nie Longin…

Nie można się dziwić, że do tak obszernego opracowania „wkradło się” kilka błędów korektorskich – opracowanie liczy 850 stron !

Np.:

– „Sibirz”, a nie „Sibir” – dr weterynarii Stanisław Kryński, na pewno Stanisław a nie Witold – wojnę  przeżył (s. 197 – 198),

– por. Adam Pilch „Góra” – miał na imię Adolf (s. 226),

– „odparcie ataku na Przebrane 30 sierpnia 1943 r. – chodzi o Przebraże,

– „ po wybuchu wojny pomiędzy III Rzeszą a ZSRR w czerwcu 1941 i zakończeniu okupacji niemieckiej – powinno być sowieckiej (s. 474),

– na wspomnianej konferencji u gen. „Grota” z 4 marca 44 – powinno być 1943 r. (jak na poprzedniej stronie) (s.484),

– zgrupowanie nr 2 mjr Wacława Potockiego „Węgielnego” – chodzi o Mieczysława (s. 604),

– 17 lutego 1945 w rejonie Terenowa  – chodzi o Werenowo (s. 733),

– Antoni Olechnowicz „Podhorecki” – chodzi o Pohoreckiego…

Korektorskie błędy to nie zarzut…Szkoda, że w opracowaniu nie ma indeksu miejscowości.

Rekapitulując, opracowanie Kazimierza Krajewskiego jest prekursorskie i bardzo cenne z uwagi na żywy i  zawsze oczekiwany przez Polaków temat.

Należy jednocześnie stwierdzić, że temat jeszcze nie w pełni opracowany i wymagający dalszych archiwalnych kwerend i badań.

Dziękuję !

Stanisław Karlik