Homs-Emesa. Królestwo Słońca

Dzisiejsze miasto Homs, starożytna Emesa, co w języku aramejskim oznacza jedną z nazw słońca, liczy ponad pół miliona mieszkańców i jest największym ośrodkiem miejskim w środkowej Syrii. Jest położone na szerokiej równinie (508m n.p.m.), nad rzeką Orontes (Asi) , słynie z obfitości zieleni. Ma zdrowy klimat, latem względnie chłodny.

W starożytności było głównym etapem na drodze karawan podążających z Palmyry nad Morze Śródziemne, oraz z Antiochii do Damaszku, a i dziś spotykają się tu wszystkie szlaki komunikacyjne z Aleppo do Damaszku i z pustyni nad morze.

Rządzili tu Amoryci, Egipcjanie, Hetyci, Aramejczycy, Kananejczycy, Persowie, Grecy, Rzymianie. W okresie Królestwa Słońca władca Szamiszigeram budował tu świątynie ku czci bóstwa solarnego czczonego pod postacią ogromnego, czarnego, bazaltowego kamienia – u podstawy okrągłego, a stożkowatego na górze, który jak powszechnie głosili poganie spadł z nieba.

Czczono tu także bóstwo słoneczne zwane z semicka Elah Gabal – Pan Góry, co Grecy sprytnie przeinaczyli na Helioglobal  (helios gr. słońce).

Ogromna świątynia pogańskiej Emesy była ozdobiona mnóstwem artefaktów ze srebra, złota i drogich kamieni, a okoliczni władcy słali bóstwu corocznie drogocenne dary.

Jedynym zachowanym zabytkiem starożytnej Emesy był grobowiec Szamszigerama, istniejący jeszcze na początku XX wieku.  Obecnie można go zobaczyć tylko na sztychu z XVII wieku, sporządzonym zapewne przez jakiegoś europejskiego podróżnika.

Przedstawia on pochówek zwieńczony piramidą. Godność arcykapłana świątyni boga słońca pozostawała prawdopodobnie w rękach jednej rodziny. Za czasów cesarzy Kommodusa i Sewera Aleksandra opiekował się nią Juliusz Basjanus, z pochodzenia Syryjczyk, ale obywatel rzymski, ojciec Julii Dumny i Julii Meze.

Pierwsza poślubił Septymiusz Sewer, gdy przebywał w Syrii, jako dowódca legionów, a gdy został cesarzem Julia z Emesy stała się pierwszą damą imperium. Te dwie kobiety, Julia Dumna, matka cesarzy, Karakalli (186-217) i Gety (189-212) oraz jej siostra, Julia Meza, babka cesarzy Heliogobala (204-220) i Sewera Aleksandra (208-235), dały początek tzw. syryjskiej dynastii cesarzy rzymskich i wywarły ogromny wpływ na politykę imperium. Dzięki ich wpływom i pozycji Emesa odgrywała wówczas ważna rolę w Imperium Rzymskim.

Na równinie Emesy rozegrały się historyczne bitwy z najeźdźcami z Egiptu m.in. zwycięska bitwa legionów cesarza Aureliusza z wojskami Zenobii, królowej Palmyry. W roku 337 zdobyli Emesę Bizantyjczycy. Ich panowanie trwało aż do roku 636, do inwazji muzułmańskiej.

Tradycja przekazuje, ze Piotr Apostoł i Jan Ewangelista osobiście głosili tu Ewangelie. Inne przekazy wymieniają także Kifę, jednego z siedemdziesięciu uczniów Chrystusa, oraz Ilije.

Pierwszym biskupem miasta został w roku 60 Hrysmos. Na rok 59 datuje się powstanie pierwszego  kościoła-groty, w której wierni zbierali się na modlitwę. Na tym miejscu wzniesiono słynny w Syrii i na Bliskim Wschodzie kościół –  Umm Zynor, czyli Pasek Matki Bożej.

Prześladowania chrześcijan w pierwszych trzech wiekach nie ominęły Emesy. Do szczególnie krwawych doszło za czasów cesarza Dioklecjana. Usunięto wówczas chrześcijan ze wszystkich stanowisk administracyjnych, zniszczono ich mienie, w tym biblioteki, pierwsze kościoły, wielu z nich zginęło śmiercią męczeńską w imię Chrystusa.

W roku 311-312 z rozkazu cesarskiego poległ biskup Emesy, Luka (Łukasz) oraz  znany lekarz, święty Mar Lijana.

Po edykcie mediolańskim, po roku 313, chrześcijaństwo w Homsie wyszło z ukrycia. Wierni zaczęli budować kościoły i klasztory oraz oficjalnie obchodzić święta i uroczystości. Tradycja podaje, że sama św. Helena wydala rozkaz budowy z funduszów cesarskich wielkiego kościoła w Homsie, jednego z największych kościołów ówczesnego świata chrześcijańskiego . Powstał on na miejscu świątyni boga słońca starożytnej Emesy.

W okresie krótkotrwałego panowania cesarza Juliana Apostaty i powrotu do pogaństwa katedrę chrześcijańską miasta zamieniono na świątynię Bachusa. Zbezczeszczono również groby chrześcijańskie, zniszczono całkowicie nekropolie chrześcijan. Po tym krótkim nawrocie do pogaństwa kościół wrócił do chrześcijan i został katedrą pw. św. Jana Chrzciciela.

W IV wieku większość plemion arabskich przeszła na religię chrześcijańską.

Chrześcijaństwo objęło cały Homs. 24 lutego 452 roku dokonano odkrycia relikwii czaszki św. Jana Chrzciciela. Po nasze dni kościół wschodni obchodzi pamiątkę tego wydarzenia. Umieszczenie relikwii w katedrze przeszło do historii chrześcijaństwa Wschodu. Jest miejscem pielgrzymek. O wielkiej popularności i czci św. Jana Chrzciciela świadczy fakt, że kilkadziesiąt miast szczyciło się posiadaniem relikwii jego czaszki, m.in. Aleksandria, Aleppo i Damaszek. Nie zawsze zapewne były autentyczne, dowodziły jednak wielkiego kultu tego świętego. Do najważniejszych miejsc jego kultu należała wielka bazylika wystawiona przez cesarza Teodoriusza I Wielkiego (379-395) w Damaszku – obecnie meczet Umajjadów, w którym relikwie świętego spoczywają w złotej szkatule. Muzułmanie bowiem czczą św. Jana jako proroka.

Seryjne trzęsienia ziemi w Antiochii i w innych miastach Syrii sprowadziły do Homsu licznych uciekinierów. W latach 491-518 wzniesiono na nowo mury miasta, odremontowano wiele budowli po wielkich trzęsieniach ziemi w latach 458 i 494. Do kolejnych wstrząsów doszło w latach 526-528.

W VI wieku Homs zdobyli Sasanidzi, którzy wymordowali 400 zakonnic z licznych klasztorów w mieście i okolicy. W ich rękach miasto znalazło się w drugiej dekadzie następnego wieku. Wyparł ich z niego bizantyjski cesarz Herakliusz (610 -641). Był uroczyście witany przez chrześcijan i nadał zakonnikom obszerne ziemie.

W 637 roku Homs zdobyli muzułmanie pod wodzą Abu Ubedy, który obiecał zapewnić miastu i jego mieszkańcom bezpieczeństwo i swobody wyznaniowe. Na początku jego rządów zabrano jednak jedną czwartą katedry św. Jana Chrzciciela na meczet, a chrześcijan obłożono podatkami, tzw. dzizją, za pozostanie przy wierze w Chrystusa.

W latach 775-784, szczególnie kiedy rozpoczęły się walki miedzy Bizancjum a Arabami, w Homsie zaczęły się prześladowania chrześcijan. Kościół Wschodu po nasze dni obchodzi pamiątkę ich męczeństwa za wiarę. Zrujnowano liczne kościoły i klasztory.

W latach 968-1087 Bizantyjczycy kilkakrotnie atakowali Homs. Większość mieszkańców uciekła, spalono meczet, czyli dawną katedrę chrześcijańską. Pod władzą Krzyżowców miasto znajdowało się dwukrotnie – latach 1116 i 1126. Na rok 1260 datuje sie wielki najazd mongolski pod wodza Hulagu, wnuka Czyngis-chana. Częste najazdy obracały kilkakrotnie miasto w ruinę. Powtarzające się trzęsienia ziemi mocno uderzyły w Homs także w roku 1215. W wyniku wielkiej epidemii cholery w roku 1365 wymarła większość mieszkańców.

W 1516 roku Syrię opanowali Turcy. Homs znajdował się pod ich okupacją do początku XX wieku. W okresie okupacji francuskiej miasto ożyło, nastąpił rozwój handlu, przemysłu, rzemiosła, wzrosło zaludnienie.

Po odzyskaniu niepodległości przez Syrię w roku 1945 Homs stał się nowoczesnym miastem z rozwiniętym przemysłem i handlem. W mieście pozostało stosunkowo mało zabytków. Na przykrytych ziemią ruinach wyrosły osiedla, trudno tu więc prowadzić badania archeologiczne. Ze starożytnego muru, który obejmował miasto, nie pozostało nic, poza zapiskami w kronikach.

W mieście znajdują się słynne, zamykane jeszcze do roku 1287 przez specjalnych strażników, bramy: Bab Hud, Bab Masdud, Bab Saaba, Bab Dreb, Bab Suk i Bab Palmyra. Malownicze ruiny fortu, wieńczące wysokie wzniesienie, z którego rozciąga się rozległa, wspaniała panorama na miasto i okolice – góry Anssarja i Akar w Libanie, miasto Hamę, a także na Pustynię Syryjską. Tam na wzniesieniu znajdowała się twierdza. Sukcesywnie odbudowywana, zmieniana, ulepszana już od czasów Hetytów w drugim tysiącleciu przed Chrystusem, zniszczona przez Egipcjan. W latach 30. XX wieku została odrestaurowana.

Barbara Anna Hajjar

Syria, Tartus