26 czerwca w Historii Kresów
26 czerwca 2013
Jan Gniewosz w bitwie pod Pskowem na obrazie Juliusza Kossaka
1579 – król Stefan Batory wypowiedział wojnę Rosji, usiłującej odebrać Rzeczypospolitej Inflanty. W trakcie trzech kolejnych kampanii Batory zmiażdżył wroga i zdobył wiele zamków, w tym Psków.
Wypowiedzenie wojny było w zasadzie formalnością bo trwała ona już od 1575 r. kiedy to car Iwan IV Groźny uderzył na część Inflant. W 1577 r. wojska rosyjskie wtargnęły do Estonii i zaatakowały resztę Inflant. Nieliczne siły polsko-litewskie nie były w stanie stawić oporu. Tam, gdzie miasta nie poddawały się od razu Rosjanie mordowali ludność. Kobiety gwałcono, mężczyzn ćwiartowano, rozrywano końmi, wbijano na pal. Dopiero w drugiej połowie roku litewskie pospolite ruszenie zdołało odbić część Inflant.
W tej sytuacji król Stefan Batory podniósł podatki, z których sfinansował rozbudowę armii i wojska zaciężne, po czym wypowiedział wojnę Rosji, gdyż w dotychczasowej walce Polska formalnie nie uczestniczyła – prowadzili ją głównie Litwini. Koncentracja wojsk Rzeczypospolitej nastąpiła w rejonie Świra. Armia liczyła 56 tys. żołnierzy. Były to wojska wielonarodowe – Polacy, Litwini, Węgrzy, Niemcy, Inflantczycy, Rusini, Tatarzy litewscy i Szkoci.
Okrucieństwa rosyjskie w Inflantach, rycina z XVI wieku. Źródło: Wikipedia
Polski król rozpoczął od tego, że odciął komunikację między Rosją a okupowanymi przez nią Inflantami – była to tzw. Kampania Połocka. 11 sierpnia 1579 r. rozpoczęło się oblężenie Połocka, który poddał się 29 sierpnia. Batory zdobył tu zapasy żywności i 38 ciężkich dział. Następnie zdobyto zamek Sokół pod Rossonami, zabijając całą 5-tysięczną załogę rosyjską. Jak piszą kronikarze, wstrząsający był widok żon niemieckich najemników, które rozpruwały brzuchy poległych Rosjan w poszukiwaniu sadła, którym opatrywały rannych. Kolejno w ręce Batorego wpadły Turowla, Susza i Nieszczerdy.
W 1580 r. w ramach Kampanii Wielkołuckiej Batory zdobył Wieliż i Wielkie Łuki, gdzie całe miasto i zamek wyleciały w powietrze na skutek wybuchu prochu. 20 września jazda księcia Janusza Zbaraskiego rozbiła pod Toropcem prawie dwukrotnie liczniejszą doborową rosyjską kawalerię. Następnie Polacy zdobyli Newel, Ozieryszcze, Zawołocze, spustoszyli okolice Staroduba i Poczepu, a wojska z Inflant splądrowały okolice Dorpatu. Kolejno zdobyto Chołm, Starą Russę, Woroniec i wzięto do niewoli wojewodę carskiego Piotra Iwanowicza Boriatyńskiego.
Chłop Wieloch pod gradem kul i kamieni podpala twierdzę rosyjską Wielkie Łuki, torując drogę do szturmu polskiej armii Stefana Batorego w 1580 r.
Wreszcie przyszedł czas na trzecie uderzenie – Kampanię Pskowską w latach 1581-1582. Najpierw rozbito wojska rosyjskie w dorzeczu górnej Wołgi. W czasie 78 dni nieustannego przemarszu i walk jazda hetmana Krzysztofa Radziwiłła pokonała wtedy ponad 1400 km i o mało nie schwytała samego cara. Po 5 miesiącach oblężenia Polacy nie zdobyli wprawdzie Pskowa, ale wojna z Rosją została wygrana w sposób błyskotliwy. Rozpoczęły się rokowania pokojowe. 15 stycznia 1582 r. podpisano 10-letni rozejm w Jamie Zapolskim. Polska odzyskała Inflanty, Wieliż i Połock, zwróciła natomiast Rosji Wielkie Łuki.
Batory pod Pskowem w 1582 roku. Obraz Jana Matejki
Przeczytaj także artykuły o zdobyciu Połocka w 1579 roku, zdobyciu Zawołocza w 1580 roku i oblężeniu Pskowa w 1582 roku oraz „Życie i śmierć Stefana Batorego”, „Stefan Batory zostaje polskim królem”, a także artykuł o dziwnym małżeństwie Batorego.
1808 – zmarł Ludwik Tyszkiewicz – marszałek wielki litewski, podskarbi wielki litewski. Urodzony w 1748 r.
1922 – w Uściługu na Wołyniu urodziła się Maryna Okęcka-Bromkowa – polska dziennikarka, folklorystka. Zmarła w 2003 r.
1926 – w Druskienikach urodził się Marian Turski – polski historyk i dziennikarz żydowskiego pochodzenia. Więzień Auschwitz, członek PZPR (m.in. Pracownik Wydziału Prasy). Przewodniczący Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny, przewodniczący Rady Muzeum Historii Żydów Polskich.
1931 – w Wilnie urodził się Janusz Dunin – polski bibliotekoznawca, bibliofil, publicysta, pisarz, profesor Uniwersytetu Łódzkiego. Członek Towarzystwa Przyjaciół Wilna i Ziemi Wileńskiej i Klubu Miłośników Litwy. Zmarł w 2007 r.
1937 – w Łucku urodził się Jerzy Eysymontt – polski polityk, kierownik Centralnego Urząd Planowania w 1990r. Jeden z założycieli Porozumienia Centrum. Zmarł w 2005 r.
1938 – we Lwowie urodził się Krzysztof Baranowski – polski dziennikarz, pisarz, żeglarz, reżyser filmów dokumentalnych.
Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 26 czerwca
