12 czerwca w Historii Kresów

12 czerwca 2013

1611 – w nocy z 12 na 13 czerwca polska armia ruszyła do ostatecznego szturmu na oblegany od 20 miesięcy potężny Smoleńsk, zdobywając go następnego dnia po krwawej walce.

W tamtych czasach Smoleńsk uchodził za twierdzę nie do zdobycia – jego grube na 6 metrów, wysokie nawet na 19 metrów i ciągnące się na 6,5 kilometra mury najeżone były 38 potężnymi basztami i dodatkowo chronione fortyfikacjami ziemnymi. Broniący Smoleńska Rosjanie zdążyli uprzednio spalić przedmieścia, by nie dawały osłony nadciągającym wojskom Rzeczypospolitej. Rosyjska załoga pod dowództwem Michała Szeina liczyła 20 tys. żołnierzy i mieszczan, a wspomagało ją 500 Szwedów. Miasto miało 40 tys. mieszkańców.

Oblężenie rozpoczęło się 29 września 1609 r., gdy pod miasto podeszły wojska litewskie Lwa Sapiehy. Wkrótce przybyli także hetman Stanisław Żółkiewski i król Zygmunt III Waza. W porównaniu z Rosjanami nasze siły były początkowo skromne – 8,4 tys. jazdy,  4,5 tys. piechoty i 30 armat. Wkrótce dołączyło do nich 5 tys. Kozaków zaporoskich i kolejne 4,2 tys. żołnierzy polskich i litewskich.

Pierwszy szturm w dniu 4 października zakończył się zupełną klapą. Rosjanie odparli również trzy kolejne ataki w dniach 5-8 października. W tej sytuacji Żółkiewski postanowił rozpocząć prace oblężnicze i podkopy oraz ostrzeliwanie miasta z dział, choć grubym murom zupełnie to nie szkodziło. Od czasu do czasu Rosjanie próbowali robić wypady, które były jednak sprawnie odpierane przez Polaków.

Wkrótce w mieście zaczęło brakować wody i opału, zaczęły się szerzyć choroby, głównie szkorbut. Polacy i Litwini byli w niewiele lepszej sytuacji – fatalna jesienna pogoda i choroby obniżały morale. W lipcu 1610 r. do oblegających dołączyło kolejne 15 tys. Kozaków. Zniecierpliwiony Jan Potocki, który w międzyczasie przejął dowództwo z rąk Żółkiewskiego, podjął 21 sierpnia ponowną próbę szturmu. Zakończyła się ona kolejną klęską i dużymi stratami.

W drugiej połowie 1610 r. polskie wojska sprowadziły pod Smoleńsk ciężkie działa burzące. Ich salwy częściowo uszkodziły mury, ale liczne polskie podkopy i zasadzki nadal nie przynosiły skutku. W tym czasie zmarł Jan Potocki, a dowodzenie siłami oblężniczymi przejął Jakub Potocki. Zapasy twierdzy były już doszczętnie wyczerpane – oprócz żywności Rosjanom zaczęło brakować amunicji. Z garnizonu przy życiu pozostało tylko kilkuset żołnierzy i mieszczan.

2 czerwca 1611 r. Polacy przeprowadzili szturm z zaskoczenia. Pod osłoną nocy piechota podeszła pod mury i ustawiła drabiny, zaś z drugiej strony zrobiono wyłomy w słabych częściach murów wskazanych przez jednego z mieszczan. Niestety, także ten atak obrońcy odparli.

W końcu w nocy z 12 na 13 czerwca wojska polsko-litewskie ruszyły do ostatecznego szturmu. Bartłomiej Nowodworski włożył minę w kanał odprowadzający z twierdzy nieczystości – eksplozja zniszczyła znaczną część murów. Podłożono również miny pod kilka innych baszt. Smoleńsk ogarnął pożar. Szturmujący wpadli na ulice miasta. Rosjanie skapitulowali. Najdłużej broniła się położona przy Dnieprze 31-metrowa Baszta Frołowska. Jej załoga poddała się dopiero wieczorem 13 czerwca.

Po 20 miesiącach i 11 dniach oblężenia utracony przed 97 laty (w 1514 roku) Smoleńsk wrócił do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Przeczytaj także artykuły o innych wielkich wydarzeniach tej wojny: o Bitwie pod Kłuszynem, zajęciu Kremla przez Polaków, Hołdzie Ruskim. Polecamy też artykuł „Pokonaliśmy Rosję, zajęliśmy Kreml”.

1786 – w Kocku urodził się Aleksander Graybner – polski polityk, prezydent Warszawy. Był synem kapitana artylerii konnej i szambelana króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – Jana Henryka Graybnera. Studiował fizykę, matematykę wyższą i stosowaną na Uniwersytecie Wileńskim. Zmarł w 1847 r.

1835 – we Lwowie odbyła się premiera komedii „Dożywocie” Aleksandra Fredry.

1915 – zmarł Józef Brandt – wybitny polski malarz-batalista. Autor wielu arcydzieł o tematyce kresowej i patriotycznej, m.in. Bitwa pod Chocimiem, Jarmark na Podolu, Bogurodzica. Konie, Kozacy, Tatarzy, potyczki na stepie i chwała polskiego oręża – to był malarski żywioł Józefa Brandta, w którym nie dorównał mu nikt. Realizm, wspaniała kolorystyka i mistrzowskie oddanie ruchu przez artystę wywarły wielki wpływ na całe pokolenia polskich malarzy, ale także na literaturę, w tym na „Trylogię” Henryka Sienkiewicza.

Józefa Brandta uważano za przywódcę tzw. monachijskiej szkoły malarstwa polskiego, z którą byli związani m.in. Aleksander Gierymski, Alfred Wierusz-Kowalski, Tadeusz Ajdukiewicz, Wojciech Kossak czy Leon Wyczółkowski.

1918 – zmarł Bolesław Leszczyński – polski aktor urodzony w 1837 r. na zesłaniu w Tiemnoleskoje na Kaukazie. Syn Hipolita Leszczyńskiego – majora wojsk polskich.

1927 – w Hołoskowie urodził się Jerzy Szpunar – polski aktor.

1941 – Niemcy rozstrzelali w Palmirach w Puszczy Kampinoskiej Witolda Hulewicza – polskiego pisarza, tłumacza. W 1925 r. w klasztorze pobazyliańskim w Wilnie odkrył pomieszczenie, w którym władze carskie więziły filomatów, w tym młodego Mickiewicza – tzw. Celę Konrada. Hulewicz zaczął urządzać tam „Literackie Środy”. Był też współzałożycielem (z Czesławem Jankowskim i Władysławem Zahorskim) i sekretarzem wileńskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich. Od 1927 r. był kierownikiem programowym Rozgłośni Wileńskiej Polskiego Radia (piątej uruchomionej w Polsce). Po ostrym konflikcie ze Stanisławem Catem-Mackiewiczem przeniósł się do Warszawy. Urodzony w 1895 r.

1941 – Niemcy rozstrzelali w Palmirach w Puszczy Kampinoskiej Stanisława Piaseckiego – polskiego pisarza. Urodzony w 1900 r. we Lwowie. Brał udział w walkach o Lwów w latach 1918-1919 oraz w wojnie polsko – bolszewickiej. Studiował architekturę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie oraz prawo na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Członek Młodzieży Wszechpolskiej. W 1935 r. roku założył własny tygodnik literacko – artystyczny „Prosto z Mostu” prezentujący polską myśl nacjonalistyczną i zawierający także teksty antysemickie. Zobacz artykuł o Stanisławie Piaseckim.

1942 – w Wysokim Litewskim (ob. Białoruś) urodził się Jarosław Markiewicz – polski malarz, poeta, współzałożyciel Wydawnictwa Przedświt. Zmarł w 2010 r.

1943 – Niemcy rozstrzelali ostatnich 1,4 tys. Żydów z getta w Brzeżanach w Województwie Tarnopolskim.

1965 – zmarł Tymon Niesiołowski – polski malarz, grafik, pedagog. Przedstawiciel formistów w grupie Rytm. Od 1926 r. mieszkał w Wilnie, pracował jako nauczyciel w Szkole Rzemiosł Artystycznych. Od 1937 r. był docentem malarstwa monumentalnego na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Od 1940 r. był prezesem Związku Plastyków Wileńskich, a następnie profesorem Akademii Sztuki w sowieckiej Litwie. Urodzony w 1882 r. we Lwowie.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 12 czerwca